ویژه‌نامه جایزه علمی پیامبر اعظم(mustafa prize): یکی از خواسته‌های به حق مسلمان در حال حاضر، وحدت و همگرایی میان آنان است. همه ما می‌دانیم که اسلام در دوران طلایی خود، همسویی و تقویت برادری دینی میان مسلمانان را با خود به همراه داشته است. اکنون که برهه حساسی برای اسلام و مسلمانان است و دیگران سعی دارد که شکاف و اختلاف میان آنان را بیشتر و بیشتر کنند، پرداختن به مسائل علمی نشات گرفته از مکتب اسلام عاملی قوی برای نزدیک کردن مسلمانان به یکدیگر است.
برگزاری جایزه علمی-فناوری پیامبراعظم(ص) با هدف تقویت جایگاه علم و فناوری درجهان اسلام وتشریک مساعی، هم‌افزایی و همگرایی دانشمندان کشورهای اسلامی، ما را بر آن داشت تا پای صحبتهای آیت الله علی رضا اعرافی؛ رییس جامعه المصطفی(ص) العالمیه که در سالهای عمر خود فعالیت‌های بسیاری را در زمینه علم و فرهنگ به انجام رسانده و سالها به تدریس اسفار اربعه و خارج فقه قضا و تربیت (فقه التربیة) اشتغال داشته بنشینیم و از نقطه نظرات وی بهره‌مند شویم.
جایزه علمی - فناوری پیامبر اعظم (ص) (The Mustafa Prize) در جستجوی موقعیتی است تا زمینه‌های مناسب تعامل و همکاری بیشتر میان دانشمندان کشورهای اسلامی را فراهم آورد. در این راستا جامعه المصطفی به عنوان نهادی علمی و بین‌المللی با داوطلبانی از سراسر گیتی فرصتی است برای ایجاد همگرایی در جهان اسلام، درباره فعالیت‌ها، اهداف و رویکردهای این نهاد بگویید.
جامعة المصطفی العالمیة نهادی علمی و بین‌المللی با هویت حوزه ای است که با هدف گسترش علوم اسلامی، انسانی و اجتماعی، با رویکرد آموزشی، پژوهشی، مسولیت تربیت عالمان دینی و اسلام شناس از کشورهای مختلف جهان را بر عهده دارد و در حال حاضر حدود 30000 نفر از 120 ملیت در 100 رشته در این نهاد در حال تحصیل هستند.
این نهاد در حوزه علوم اسلامی، علوم انسانی و علوم اجتماعی با رویکرد اسلامی به تربیت محققان، مدرسان و مدیران علمی و فرهنگی با توانمندی‌هایی در زمینه شبکه‌های علمی و رسانه‌ای می پردازد تا در فعالیت‌های مرتبط حضور یابند.
دانش آموختگان ما برای ایفای نقش در چهار حوزه "تبلیغ اسلام، معارف، اندیشه‌های اسلامی آماده می‌شوند. مدرسانی که علوم اسلامی و معارف اسلامی را در مراکز دانشگاهی و حوزه‌های علمیه تدریس کنند، کسانی که در حوزه تحقیق و پژوهش و تولید آثار به زبان های مختلف کارآمدی داشته باشند و همین طور افرادی که بتوانند در مدیریت‌های علمی و فرهنگی نقش آفرینی کنند که 20000 فارغ‌التحصیلِ فعال در عرصه‌های علمی و فرهنگی حاصل تلاش و فعالیت این نهاد از ابتدا تاکنون است.
نهادهای علمی همچون جامعه المصطفی با توجه به بهره‌گیری از وجه بین‌المللی و امکان تربیت دانشجویانی از سراسر جهان و جذب دانشمندان و عالمان جهان اسلام می توانند رویکرد وحدت آفرینی هم داشته باشند و به گونه‌ای این افراد مبلغان علوم اسلامی در ممالک خود شوند. دست یابی به این مهم در جامعه المصطفی چگونه محقق می‌شود.
ما چند سیاست و راهبرد بسیار اصولی را در کارمان دنبال می کنیم نکته اول نگاه تمدنی است یعنی در حقیقت رویکرد جامعه المصطفی این است که جهان اسلام باید به سمت بازسازی تمدن اسلامی متناسب با دنیای جدید حرکت کند. این نگاه تمدنی یک اصل، رویکرد و سیاست جدی است، رویکرد جدی دیگر تاکید بر ظرفیت عقلانی و فلسفی معارف اسلام است و رویکرد سوم‌مان تعامل میان‌مذهبی و انسجام درونی مذاهب اسلامی است و لذا جامعه المصطفی هم در حوزه معارف اهل بیت(ع) فعالیت می کند و هم در حوزه مذاهب دیگر اسلام. ما معتقدیم امت اسلام مشترکات فراونی دارد و همه امت باید بر پایه مشترکات روابط خود را تقویت کنند.
این همان گفتمان اسلام ناب و گفتمان انقلاب اسلامی و امام(ره) است، جامعه المصطفی خود را متعهد به تحقق رویکردهای عقلانی و فلسفی، تمدنی، انسجام و همگرایی امت اسلام و تعامل و گفتوگوی مذاهب اسلامی و گفتوگوی ادیان با یکدیگر می داند.
این موارد سیاست‌های کلی ما را شکل می دهد و معتقدیم قطب های گوناگون علمی امروز دنیای اسلام باید با تعامل مذاهب اسلامی و نگاهی منسجم به سمت بیداری اسلامی حرکت کند اگر این امر در دانشگاه های الازهر و بعضی مراکز دیگر دنیا مورد تائید و تقویت قرار گیرد بسیاری از مشکلات این روزهای جهان اسلام قابل معالجه و حل است.
چه راهکارهایی برای هم اندیشی و هم افزایی دانشگاه‌های شناخته شده جهان اسلام اندیشیده شده است؟
در آیسسکو که سازمان همکاری های اسلامی است، اتحادیه ای به نام "اتحادیه دانشگاه های جهان اسلام" وجود دارد که جامعه المصطفی هم به عنوان یک حوزه مدرن در آن عضویت دارد اما متاسفانه امروز آنچه که توقع می رود در آنجا وجود ندارد که البته شرایط مصر هم در دو- سه دهه گذشته شرایطی را رقم زده است که امکان تعامل و تبادل فکری و فرهنگی قابل قبول با الازهر دانشگاه های مصر فراهم نشده است. در عربستان نیز علارغم وجود افراد معتدل و معتقد به هماهنگی اسلامی جریان غالب بر مراکز علمی، جریان تندرو است که امکان همگرایی را فراهم نمی‌کند. از این مراکز رسمی که بگذریم در سطوح دیگر رفت و آمد و تعامل مراکز علمی تا حدی وجود دارد که به نظر بنده اشکالات و کاستی های فراوانی در آن به چشم میخورد.
ما آمادگی خود را جهت پایه‌ریزی گفت وگوی تمدنی و وحدت آفرین به دانشگاه‌ها و مراکز اسلامی اعلام و تلاش کرده‌ایم این پیام را به آنها منتقل کنیم و امیدواریم که شرایط امروز جهان اسلام، علمای امت، دانشگاهیان، روشنفکران و شخصیت‌های امت اسلام را به این نتیجه برساند که باید در کنار هم قرار بگیرند و با گفت و گو و همکاری مسائل خود را پیش برند.
گفتید تمدن اسلامی. علارغم بهره‌گیری اسلام از تمدنی غنی و قوی به ویژه در حوزه علم، عواملی تحمیلی همچون جنگها و اختلافات فرقه‌ای گاها سبب ایجاد شکاف و وقفه در سیر تکاملی علم جهان اسلام شده و در این میان فرصتی برای نادیده گرفتن پیشرفت‌ها و کمرنگ جلوه دادن علم کشورهای اسلامی در هجمه تبلیغات گسترده رسانه‌ای غربی برای به رخ کشیدن علم غرب بوجود آمده که خود نشان از نیاز جهان اسلام به در اختیار داشتن رسانههای موثر دارد. با این توصیف شما نقش رسانهها در ترویج و تبلیغ علم جهان اسلام را چگونه ارزیابی می کنید؟
باید کمی عقب تر برگردیم و موضوع ریشه ای تری را مورد بررسی قرار دهیم واقعیت این است که جهان اسلام از ظرفیت، صلاحیت و سرمایه فوق‌العاده عظیمی برخوردار است اگر با سرعت در ذهن آمار و ارقام را مرور کنیم مشخص می شود که چه سرمایه های عظیمی در دست است که متناسب با آنها وضعیت و شرایط مناسبی درحوزههای علمی و اقتصادی فراهم نشده است.
معادن و ذخایر عظیم در بخش های مختلف زیر پای کشورهای اسلامی است و این کشورها بیش از نیمی از ذخایر انرژی جهان را به خود اختصاص داده است. از طرفی یک و نیم میلیارد مسلمانان در مناطق بسیار حساس و استراتژیک جهان و اقلیت‌های مسلمان که در کشورهای جهان به چشم می‌خورند، جمعیت بسیار گسترده ای است که بازار مصرف قابل توجهی دارد و منابع انسانی جوان از جمله سرمایه‌های جهان اسلام محسوب می‌شود.
قطب‌های مهم جهان اسلام و به ویژه ایران سابقه و پیشینه علمی و ذخایر مادی، معنوی درخشانی دارند که با در نظر گرفتن این امر لازم است کشورهای جهان اسلام در کنار هم قرار گیرند و بازاری مشترک در حوزه علم، فرهنگ و اقتصاد را شکل دهند. اکنون جهان اسلام از فقدان چنین بازاری رنج می برد و روح همگرایی و همبستگی به اندازه کافی وجود ندارد.
فراموش نکنیم کشورهایی همچون ایران در عرصه های مختلف علم و دانش همچون علوم اسلامی، فلسفی، دینی، علوم اجتماعی، فنی مهندسی و علوم پایه مشعل دار بوده است. ما بسیار فراتر از نگاه های مذهبی حر کت می کنیم و معتقدیم امت اسلامی باید در کنار یکدیگر قرار گیرند اما متاسفانه در دو سه دهه گذشته گرفتار عقب ماندگی شده‌ایم.
اکنون زمان آن رسیده که از اسلام الهام بگیریم. عالمان دینی و دانشگاهیان همه باید بر علم و تولید فکر و اندیشه در همه رشته ها تاکید کنند زیرا یافته های علمی و سرمایه های علمی جهان اسلام اگر در کنار هم قرار گیرد حجم عظیمی را تشکیل می دهد و می توانند قطب مهم علم، اقتصاد و فرهنگ در دنیا شود. طبعا در این زمینه تریبون‌های عمومی و رسانه های جمعی نقش بسزایی را ایفا می کنند و باید در بازتاب و حمایت از این رشد علمی کمک کند.
در ایران در دو دهه اخیر با تاکید مقام معظم رهبری این حرکت و جوشش علمی آغاز شده و علارغم تهدیدها، محاصره‌ها و سختی هایی که بر کشور تحمیل شده، مراکز علمی گام های بزرگی برداشتند و رشد علمی کشور ما به صورت چشم گیری مشهوده است. این زمینه در بسیاری از کشورهای دیگر جهان اسلام هم وجود دارد.
جامعه المصطفی و جایزه که بزودی در صدر جایزه های جهان اسلام قرار خواهد گرفت متبرک به نام حضرت محمد(ص) است. نقطه نظر شما درباره این نام گذاری‌ها و کمیت و کیفیت علم در زمان حضرت محمد(ص) چیست؟
از معجرات اسلام اعجاز علمی آن است، اسلام در نقطه کاملا دور از تولید علم پایه ریزی شد و در همان جا کاروان علم را به حرکت در آورد و با گذشت 1-2 قرن که از طلوع خورشید اسلام و بعثت پیامبرعظیم الشان اسلام، مسلمانان با روی باز با سایر تمدن ها برخورد کردند از آنها استفاده و بر آن سرمایه افزودند و پایه گذار و مشعل دار علم در چند قرن شدند که این امر از تعالیم پیامبر اسلام و ترغیب های ایشان و قران کریم شروع شد.
بنابراین پیامبر اسلام پایه ریز تمدنی است با رویکرد جامع به همه قلمروهای علمی و دانش های مختلف. مراکز علمی جهان اسلام، محور همه علوم و دانش‌ها بودند و چندین قرن در تمام عالم سخن اول را زدند.
پیام این قبیل نامگذاری ها این است که علم در بعثت پیامبر و پیام این شخصیت بزرگ بشری ریشه داشته و این جایزه نگاهی مذهبی، ملی و بخشی به جهان اسلام ندارد بلکه بر علم به همه معانی و جامعیت آن نسبت به همه خرد و مذاهب ملتهای اسلامی نظر دارد.
این جایزه می خواهد همه نخبگان جهان اسلام را به نوآوری و تولید علم در مسیر احیای تمدن نوین اسلامی ترغیب کند. جامه المصطفی هم دقیقا همین اهداف را تامین می کند.
جایزه هایی که از سوی غربی ها در دنیای امروز قرار داده شده علاوه بر ترغیب نخبگان به تولیدعلم سبکی از زندگی و جهت دهی های فرهنگی غرب را هم حمل می کند. از این رو جایزه مصطفی نیز بنا دارد علاوه بر توسعه علم و دانش در جهان اسلام و ایجاد زمینه همگرایی و وحدت علمی میان دانشمندان مسلمان، فرهنگ معنوی اخلاقی و عقلانی را همراه با دانش در جهان اسلام مورد ترغیب و ترویج قرار دهد.
با توجه به وجود جایزه‌هایی مثل کاولی و نوبل و انحصار طلبی غربی ها در چند قرن گذشته در بحث علم، حمایت از این جایزه را از سوی کشورهای اسلامی و در راستای ایجاد وحدت علمی تا چه اندازه مهم می دانید.
رتبه بندی، رده‌بندی و رنکینگ‌هایی که دردنیا و به ویژه جهان غرب در حوزه علم قرار داده شده ابزارهای مهم علمی و فرهنگی است که متاسفانه در تعدادی از این رده بندی ها و جوایز نگاهی انحصارگرانه و بخشی به جهان وجود دارد و در حقیقت جهان چند فرهنگی را نمی پذیرد بلکه جهان را به سمت یک فرهنگ آن هم فرهنگ انسانی خود دعوت می کند.
امت اسلام یا باید در این نگاه و فرهنگ غربی حل شود که با آرمان ها و مصادق ما سازگار نیست و یا باید راه دومی را انتخاب کند که در آن باید گفتمان و رتبه بندی علمی داشته باشیم، بازاهای مشترک علمی و فکری و جوایزی که بتواند قطب جدید علمی و فرهنگ مهدوی و اخلاقی را پایه ریزی کندو
اگر دانشگاه ها، نخبگان، مراکز علمی جهان اسلام و دولت های اسلامی به عمق مشکلاتی که امروز با آن مواجه‌ایم توجه کنند و بدانند که راه برون رفت این مشکل، خوددباوری و بازگشت به علم و دانش با رویکرد دینی و فرهنگ بومی و اسلامی است باید از رویدادهایی مانند این جایزه استقبال کنند.
و سخن پایانی شما.
امیدوارم این رویداد و اتفاقاتی از این دست بتواند با سرعت مناسب در جهان اسلام نقش آفرینی کرده و شرایط توسعه علمی و همگرایی جهان اسلام را فراهم کند.
منبع:ویژه‌نامه جایزه علمی-فناوری پیامبر اعظم(mustafa prize):
