ویژه‌نامه جایزه علم و فناوری پیامبر اعظم (mustafaprize)/ دکتر حسن ظهور؛ رئیس فرهنگستان علوم: مسائل علمی ربطی به اختلافات سیاسی ندارد و باید در هر شرایطی بده بستان های علمی وجود داشته باشد. این موضوع هم جزو اخلاقیات در علم محسوب می شود. یعنی نه تنها همه افراد جامعه و به ویژه دانشمندان از مسائل اخلاقی پیروی کنند بلکه باید سیاستمداران هم اخلاق مدار باشند.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری به نقل از ویژه‌نامه جایزه علم و فناوری پیامبر اعظم (mustafaprize)، برنامه ریزی دقیق و وقت شناسی اش سبب شد تا درست در نخستین ثانیه های
شروع ساعت کاری یکی از روزهای سرد زمستانی، در دفتر کارش حاضر شویم. دفتری که گرچه
در میانه های شهر پر دود و آهن تهران واقع شده اما خوش آب و هوا و آرام است. جایی
در تپه های عباس آباد. دفتر فرهنگستان علوم. دکتر حسن ظهور از جمله دانشمندانی است
که پرونده کاری و علمی اش پربار و درخشان است بنابراین یکی از بهترین گزینه هایی
است که می تواند درباره تاثیرات فرهنگی علم و دانشمندان بر جامعه برای رفع مشکلات
صحبت کند. موضوعی که به هر حال مستقیم یا غیرمستقیم برای ما مسلمانان در حال حاضر
نیاز قطعی و اولویت اول است. با این فعال علمی از اخلاقیات در علم تا تاثیر جایزه
علمی پیامبر اعظم(ص) در نزدیکی و همگرایی مسلمانان بحث و گفت وگو کردیم که حاصلش
پیش روی شما قرار دارد.
-آقای دکتر در ابتدا مختصری درباره سطح رابطه فرهنگستان علوم ایران با نهادهای مشابه سایر کشورها به ویژه کشورهای اسلامی توضیح دهید.
فرهنگستان علوم ایران با بسیاری از کشورهای دنیا اکنون در ارتباط است و بخشی از این کشورها نیز شامل جهان اسلام می شود. ما هم ارتباط حضوری و هم مکاتبه ای با این نهاد داریم و حتی عده ای از اعضای فرهنگستان علوم در آکادمی های مختلف علمی بین المللی عضویت می یابند یا برای گذراندن دوره های ویژه علمی به مراکز علمی معتبر جهان می روند. و این روند بالعکس هم صورت می گیرد یعنی دانشمندان کشورهای دیگر برای تعامل علمی به کشورهای ما می آیند. در این میان دانشمندان کشورهای مسلمان نیز حضور دارند.
-در این ارتباطات، چه موضوعاتی بیشتر مورد بحث و توجه قرار می گیرد؟
علاوه بر گفت وگو و بحث درباره مسائل علمی روز، آنچه که دغدغه ما به عنوان فرهنگستان علوم ایران و بسیاری از علم مداران جهان قرار دارد، بحث اخلاق در علم است. همان طور که می دانید علم مانند یک شمشیر دولبه است که یک سوی آن می تواند به اتفاقات خوب و سازنده برای انسان ها منجر شود و سوی دیگر نیز جان آنها را بگیرد. به عنوان مثال بحث انرژی هسته ای که انیشیتن از جمله پایه گذاران آن بود، توانست نقطه عطفی در علم فیزیک باشد اما نگاه نادرست به آن سبب شد تا بمب هسته ای تولید شود و جان هزاران انسان بی گناه را بگیرد و اکنون نیز بهانه ای برای تحت فشار قرار دادن کشورها شده است.
-یک مناقشه ای در دوران مدرسه برای ما وجود داشت آن هم بحث انشای «علم بهتر است یا ثروت؟» بود. حالا این مناقشه هم در مورد «علم بهتر است یا اخلاق؟» وجود دارد یا نه؟
نه این فضا وجود ندارد. هر دوی اینها برای عالم و دانشمند به صورت موازی مهم است. باید گفت عالمی که اخلاقیات را رعایت نمی کند و اعتقاد به آن ندارد اصلا قابل ارزش نیست. علم و اخلاق دو بال برای یک کبوتر است. بنابراین ما نمی توانیم با یک بال پرواز کنیم. یعنی علمی که بدون اخلاق باشد جامعه را به قهقرا می کشاند و اخلاقی که فاقد علم باشد در همان سطح می ماند. تمام دستاوردهای علمی در دو جهت کاربرد دارد. می تواند در انسان سازی عمل کند و می تواند در تخریب جامعه و شرایط ضدانسانی ظهور کند. آنچه که جهت علم را کنترل می کند و محصولات دستاوردهای آن را به نفع انسان بودن کنترل می کند اخلاقیات است.
-پس یکی از وظایف فرهنگستان علوم و دیگر مجامع همین است؟
بله این موضوع در دستورالعمل کارهای فرهنگستان ما همواره وجود داشته است و در محافل مختلف علمی در این باره به بحث گذاشته شده است. از بدو تولد تا در مراکز علمی، انسان ها باید آموزش ببینند که اخلاق را در دانش اندوزی رعایت کنند.
-در ارتباط بین فرهنگستان ها توصیه به این هم شده است که علوم راحت تر در اختیار دیگر کشورها قرار گیرد و خساست در علم کمتر شود؟
یکی از بحث هایی که در دوران تحریمهای جدید وجود داشت درباره یافته های علمی ایران بود. بعضی مراکز از انتشار یا پذیرفته شدن مقالات و یافته های علمی دانشمندان ما امتناع می ورزیدند یا از شرکت وی در مجامع علمی جلوگیری می کردند. فرهنگستان به مراکز مختلف علمی دنیا نامه ای نوشت و این موضوع را مشکل را مطرح کرد و خوشبختانه استقبال خوبی از طرح این مشکل صورت گرفت و این موضوع مطرح شد که نباید مسائل سیاسی به موضوعات علمی کشیده شود. یکی از کشورهای بزرگ حضور دانشمندان در یک سمینار مهم را منع کرده بود چرا که آن سمینار در کشوری برگزار می شد که آن دو کشور با هم در تخاصم بودند. من این موضوع را در آن سمینار مطرح کردم. مسائل علمی ربطی به اختلافات سیاسی ندارد و باید در هر شرایطی بده بستان های علمی وجود داشته باشد. این موضوع هم جزو اخلاقیات در علم محسوب می شود. یعنی نه تنها همه افراد جامعه و به ویژه دانشمندان از مسائل اخلاقی پیروی کنند بلکه باید سیاستمداران هم اخلاق مدار باشند.
آقای دکتر واقعیت این است که اغلب سیاستمداران در دنیا از علم به عنوان عالم هژمونی بهره می گیرند و اخلاقیات به عنوان یک مولفه ویترینی مورد استفاده قرار می گیرد. فرهنگستان ها برای مقابله با چنین روندی چه حرکتی کرده اند؟
سال گذشته مسوولان 50 آکادمی مهم دنیا که در برزیل گرد هم آمده بودند بحث اصلی شان این بود که ما اساسا چگونه می توانیم از علم برای فقرزدایی جهان بهره بگیریم. بحث های زیادی در آنجا شد و نتایج جالبی به همراه داشت. یک عده معتقد بودند که دنیا در شرایط علمی نمی شود چنین کاری کرد چرا که علم در دست سرمایه گذاران است. برخی هم معتقد بودند نفوذ سرمایه گذاران در علم را باید کم کنیم. من هم یک سخنرانی کردم و چکیده اش آن بود که شکاف جامعه با دانشمندان را باید کم کرد و اخلاق را در نهادهای علمی را جاری کرد.
-با توجه به اینکه مسلمانان به لحاظ فرهنگ دینی مشترک هستند و در کشورهای مختلف نقاط اشتراکات زیادی با یکدیگر دارند، به نظر شما فرهنگستان های علوم می توانند همگرایی را بین کشورهای اسلامی ایجاد کنند تا از این طریق بتوان راحت تر این شکاف کمتر شود و نفوذ کشورهای سرمایه داری را کاهش داد؟
خب باید در این زمینه بحث های زیادی صورت گیرد. این کار عملی می شود اما اینکه کاری در این باره تاکنون انجام شده است من باید بگویم خیر انجام نشده.
-دغدغه انجام آن هم بین این کشورها وآکادمی های علومشان وجود ندارد؟
دغدغه آن وجود دارد اما اینکه کی و با چه روشی باید انجام شود بحثی طولانی نیاز دارد و باید بر روی آن کار مفصل بشود.
-همانطور که می دانید که قرار است سال آینده جایزه علمی پیامبر اعظم(ص) بین کشورهای مسلمان انجام شود. این جایزه در بطن خودش علاوه بر یک اتفاق علمی، یک رویداد فرهنگی هم محسوب می شود. آیا به عقیده شما این جایزه تاثیر خود را در جهان اسلام می تواند بگذارد؟
به هر حال بی تاثیر نیست برگزاری چنین جایزه ای که 500 هزار دلار جایزه می دهد به چهار نفر. این مقدار جایزه به هر حال در میان جوایزی که در این کشورها وجود دارد بالاترین رقم دارد و در کل فاصله زیادی با جوایز معتبر علمی جهان ندارد. اما نمی توان گفت که تاثیر آن خیلی زیاد است. نباید فکر کنیم که همه مشکلات موجود در جهان اسلام با این جایزه حل شود. طبیعی است که روابط علمی سبب نزدیک کردن مسلمانان به همدیگر را راحت تر می کند اما ما نباید همه چیز را به همین موضوع ختم کنیم.
-پیشنهادی هم دارید که این جایزه بتواند بهترین تاثیر را بگذارد؟
خب این جایزه باید طوری باشد که نامزدها از خود مجامع علمی جهان اسلام بیرون بیاید. داوری آن گسترده باشد و همه کشورهای مسلمان در داوری آن دخیل باشند و حس کنند که خود در آن شریک هستند. در کل باید جهان اسلام در روند برگزاری جایزه علمی پیامبر اعظم درگیر شود تا بهترین تاثیر را از این رویداد علمی شاهد باشیم.
