پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ایران یکی از کشورهای پیشرو منطقه در حوزه پرتودهی به شمار می رود به گونه ای که سابقه این فعالیت درکشور به حدود سه دهه پیش باز می گردد.
با گذشت نزدیک به 30 سال از احداث اولین مرکز پرتودهی در تهران، به دلیل نیازهای فزاینده در تامین امنیت غذایی و سلامت آن و نیز استفاده از تجهیزات پزشکی، افزایش ظرفیت برای انجام این مهم در دستور کار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قرار گرفت و از این رو، با برنامه ریزی های صورت گرفته ایجاد مراکز جدید در قالب طرح کلان ملی فناوری و نوآوری در اولویت برنامه ریزی های معاونت علمی در این بخش قرار گرفته است.

سابقه ایجاد مراکز پرتودهی درجهان و ایران
موضوع پرتو فرآوری مواد غذایی از دهه 50 میلادی در جهان آغاز شده است و اینک، بخش وسیعی از خدمات مورد نیاز جامعه را ارایه می کند به گونه ای که امروزه سترون سازی محصولات یک بار مصرف و استریل آن با هدف ضدعفونی و نیز برای تولید مواد پیشرفته از طریق پرتو فرآوری پلیمر ازجمله کاربردهای این فناوری محسوب می شود.
مجری طرح کلان ملی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طراحی و ساخت اولین سامانه ملی پرتودهی چندمنظوره بناب، به سابقه این فعالیت در کشور اشاره و می گوید: موضوع ایجاد مرکز پرتودهی از سال ها پیش در کشور مورد توجه بود و در نهایت، سال 64 اولین مرکز پرتو دهی گاما در تهران و سازمان انرژی اتمی به عنوان مرکز تابش گاما راه اندازی شد.
دکتر خلفی، ادامه داد: با انتقال دانش و تکنولوژی مورد نیاز برای اجرای این طرح به داخل، خدماتی به صورت محدود و کم حجم با هدف آشنا سازی صنایع و بخش های تحقیقاتی با این فناوری به مراکز مختلف ارایه شد که این فعالیت ها تا سال جاری و بهره برداری از مرکز پرتو دهی گاما در بناب ادامه یافت.

ضرورت ایجاد مراکز جدید پرتودهی
وی با اشاره به اینکه، مرکز پرتودهی گاما در سازمان انرژی اتمی با تکنولوژی روز آن زمان به بهره برداری رسیده بود اما، تحقیقات در زمینه ارایه کاربردهای آن بسیار محدود بود و به دلیل بی توجهی که دراین مدت به فناوری پرتودهی گاما شد، در این حوزه اتفاق خاصی رخ نداد و از این رو، با افزایش سطح استانداردهای جهانی در این بخش تصمیم گرفته شد نسبت به ایجاد مراکز جدید منطبق با استانداردها و تکنولوژی جدید در قالب طرحی کلان اقدام شود.
به گفته خلفی، تضمین سلامت و کیفیت مواد غذایی و محصولات بهداشتی و تجهیزات پزشکی یکی از کاربردها و وظایف تعریف شده برای دستگاه های پرتودهی گاما است، اضافه کرد: تا پیش از راه اندازی مرکز پرتودهی گاما در بناب، با کمبود در این بخش رو به رو بودیم به گونه ای که با وجود فعال بودن مرکز تهران، قادر به تامین تمامی درخواست های ارایه شده برای استریل کردن ورفع آلودگی مواد نبودیم.
مجری طرح کلان ملی طراحی و ساخت اولین مرکز پرتو دهی چند منظوره بناب، افزایش سطح استانداردهای جهانی در سلامت و استریل کردن مواد غذایی و تجهیزات پزشکی را یکی از ضرورت های ایجاد مراکز جدید خصوصا در بناب عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه روش های قدیمی شیمیایی گازدهی برای استریل نمودن تجهیزات پزشکی و مواد غذایی به دلیل ایجاد مشکلاتی از جمله سرطان در دنیا منسوخ شده، از این پس در بسیاری از موارد قادر نخواهیم بود نسبت به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر اقدام کنیم.
به گفته این پژوهشگر، براساس آمارهای موجود، هم اینک بخش کشاورزی کشور حدود 25 درصد مجموع تولید خود را به دلیل ضایعات از دست می دهد که این موضوع ناشی از از بین رفتن بالای محصولات تولیدی در حوزه کشاورزی است که می توان، با استفاده از فناوری پرتودهی گاما در کشور، دست کم چند درصد از این ضایعات را کاهش داد که با این روش، ارزش افزوده بالایی در حوزه کشاورزی و اقتصاد ایجاد می شود.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از محققان و مردم در گذشته از وجود این فناوری در کشور اطلاعی نداشتند، اضافه کرد: با گسترش فناوری پرتودهی گاما کشور، بسترسازی های لازم برای آشنا شدن مردم با این فناوری انجام گرفته به گونه ای که مرکز احداث شده در سال 64، در بسیاری از موارد نسبت به ارایه رایگان خدمات خود به گروه های تحقیقاتی و پژوهشی اقدام می کرد.
خلفی، گسترش جامعه و نیاز به استفاده از خدمات جدید در راستای تامین امنیت غذایی و بهداشتی را از مهمترین دلایل راه اندازی دومین مرکز پرتودهی گاما کشور عنوان کرد و گفت: در این راستا، با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و محققان سازمان انرژی اتمی، دومین مرکز در بناب راه اندازی و زمینه برای ارایه خدمات بهتر به مردم فراهم شد.

اصلاحات در طراحی و راه اندازی مرکز بناب با تکیه بر توان داخلی
با توجه به سابقه فعالیت مرکز پرتودهی تهران، بر اساس ضرورت ها و تغییر کارکردها در این فناوری، اجرای طراحی جدید و نیز استفاده از تکنیک های جدید در بهره برداری از مرکز پرتودهی گاما در بناب ضرورتی بود که از سوی متخصصان این رشته مورد تاکید قرار گرفت و از این رو، با بررسی های صورت گرفته و تبیین بخش هایی که نیازمند اصلاحات برای بهره وری بیشتر و افزایش کارایی بود، کار طراحی و ساخت مرکز دوم آغاز شد.
مجری طرح کلان ملی طراحی و ساخت اولین مرکزملی پرتودهی چند منظوره بناب، سامانه طراحی شده در مرکز تهران دارای قدمت طراحی نزدیک به 50 سال بود و از این رو، با خودباوری موجود در میان محققان کشورمان نسبت به طراحی سامانه جدید دربناب بر اساس دانش فنی داخلی، اقدام و تنها قطعه ای که از خارج کشور تهیه شد، چشمه تابش بود که فناوری آن، هم اینک در اختیار چند کشور محدود قرار دارد.
به گفته وی، برای طراحی و ساخت این مرکز با همکاری 15 محقق در بخش طراحی، 40 تن از متخصصین در حوزه مهندسی و 80 نفر نیروی اجرایی در مدت 18 ماه نسبت به ساخت این مرکز اقدام شده است که برای ساخت آن، 55 میلیارد ریال اعتبار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ر کنار سایر حمایت های انجام شده از سوی سازمان انرژی اتمی به طرح اختصاص یافت و در نهایت اردیبهشت ماه سال جاری این پروژه ملی به بهره برداری رسیده است.

ایجاد فناوری جدید در پی بازدید یک ساعته
خلفی درادامه با اشاره به بهره گیری از سیستم های پیشرفته در اجرای این طرح، گفت: در سامانه بناب از سیستم های کنترل و مکانیسم های مکانیکی جدید با بهره گیری ازسیستم پیشرفته PLC استفاده شده است که در این زمینه، محققان ایرانی صرفا دربازدیدی که ازیک مرکز مشابه خارجی آن هم در یک ساعت داشتند موفق به طراحی این فناوری و استفاده از آن شده اند که این موضوع نشان از توانای بالای فنی و مهندسی محققان ایرانی دارد.
قابلیت های مرکز پرتودهی گاما در بناب
وی، در ادامه به قابلیت های مرکز پرتودهی گاما در بناب و تفاوت آن با مرکز تهران اشاره کرد و گفت: مرکز بناب قادر است نسبت به پرتودهی به مواد مختلف اقدام کنند و از سوی دیگر، سالانه قادر است تا 90 هزار متر مکعب محصولات کشاورزی را پرتودهی کند که این میزان سه برابر ظرفیت مرکز تهران است که می تواند سهم به سزایی در افزایش راندمان بخش کشاورزی و نیز ضریب سلامتی تجهیزات پزشکی ایفا کند.
پرتودهی با کمترین آسیب به کیفیت مواد غذایی
مجری طرح کلان ملی طراحی و ساخت اولین مرکز پرتو دهی چند منظوره بناب، با بیان اینکه نباید نگرانی در مورد اثرگذاری پرتودهی بر کیفیت مواد غذایی وجود داشته باشد، توضیح داد: هنر به کار گرفته شده در پرتو فراوری مواد و پرتودهی به مواد غذایی این است که با انجام این اقدام کیفیت مواد غذایی کاهش نمی یابد چرا که در پرتودهی با هسته اتم سروکار نداریم که با انجام آن تغییرات ساختاری در محصول ایجاد شود بلکه، با پرتودهی صورت گرفته با دوز پایین میکروارگانیسم ها و عواملی که باعث از بین رفتن مواد غذایی و فساد پذیری سریع در آن ها می شوند از بین می روند و از این رو، نباید نگرانی در مورد کیفیت محصولات ایجاد شود.
به گفته خلفی، در حوزه پرتودهی مواد غذایی استانداردهای بین المللی و تعریف شده ای وجود دارد که اجرای آن از تکالیف و مسولیت هایی است که بر عهده داریم و سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور نیز آن را تایید و بومی سازی کرده است.

دعوت از سرمایه گذاران در ایجاد مراکز جدید
وی در ادامه با اشاره به اینکه سرمایه گذاری در امنیت غذایی و بهره گیری از فناوری های جدید در این حوزه نیازمند مشارکت بخش خصوصی و حمایت آنان از نهادینه شدن این حرکت در جامعه است، گفت: در سال های گذشته بخش خصوصی به دلیل نداشتن شناخت کافی از این حوزه، برای سرمایه گذاری در این بخش اقدام نمی کرد اما، اینک با بسترسازی صورت گرفته و نیز اطلاع رسانی های انجام شده در این بخش، این امید ایجاد شده است که سرمایه گذاران با درک ضرورت و اهمیت سرمایه گذاری در پرتودهی گاما، نسبت به حضور و سرمایه گذاری دراین بخش اقدام و زمینه را برای افزایش تعداد این مراکز و شرکت های دانش بنیان این حوزه با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کشور فراهم کنند.