پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

شکل 1- بزرگترین دارندگان ذخایر ثابت نفت

شکل 2- بزرگترین دارندگان ذخایر ثابت گاز طبیعی ،2014

با توجه به FGE ، حدود 70 درصد از ذخایر نفت خام ایران در خشکی قرار دارد و بقیه عمدتا در خلیج فارس. تقریبا 85 درصد از ذخایر خشکی در حوضه لرستان-خوزستان در جنوب غربی و در نزدیکی مرز عراق واقع شده است.نقشه 1. نقشه های 2 و 3 نیز وضعیت زیر ساخت های نفت و گاز کشور را مشخص ساخته است.

نقشه1- موقعیت بزرگترین میدان های نفتی ایران

نقشه 2-نقشه زیرساخت های تاسیسات نفت در ایران

نقشه 3- نقشه زیرساخت های صنعت گاز طبیعی ایران

در این بحث فشرده وضعیت ذخایر،تولید و مصرف نفت و گاز طبیعی ،تولید و مصرف نفت و گاز ،صادرات نفت و صادرات و واردات گاز طبیعی به کشور در اشکال 1 تا7 و ترکیب مصرف انرژی در شکل 8 و نمودار مقایسه ای شدت مصرف انرژی در ایران و 13 کشور دیگر در شکل9 ارائه شده است .

تولیدنفت خام
تولید نفت خام ایران در سال 2012 پس از اجرای تحریم در اواخر 2011 و اواسط 2012 به طور چشمگیری کاهش یافتدر سال 2013 ایران از دومین تولید کننده نفت خام در اوپک به رتبه چهارم پس از عربستان سعودی، عراق و امارات متحده عربی رسید.. تولید کشور ما در سال 2014 افزایش یافته است و از رتبه چهارم در تولید نفت خام در اوپک در نیمه اول سال 2014 به رتبه سوم ارتقاء یافته است.

شکل3- تولید و مصرف و صادرات نفت ایران و دیگر مایعات ( 2011ونیمه اول 2014)

اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)برای نیمه اول سال 2014، تخمین می زندکه کل تولید نفت ایران به طور متوسط 200000 بشکه در مقایسه با سال 2013 افزایش می یابد.

اکتشافات جدید و تولید ناخالص گاز طبیعی
منابع گاز طبیعی ایران فراوان است. چهار اکتشاف جدید قابل توجه اخیر عبارتند از:خیام (خشکی)، فروز B (در خلیج فارس)، Madar (در خلیج فارس) و سردار جنگل (در دریای خزر).

شکل4-تولید ناخالص گاز طبیعی در ایران(2003 تا2012)

کشور ما در سال 2012 سومین تولید کننده بزرگ گاز طبیعی خشک جهان پس از ایالات متحده و روسیه بوده است. حدود 40 درصد از تولید ناخالص گاز طبیعی ایران به حوزه پارس جنوبی و همراه با تولید قابل توجهی از میدان های نار، کنگان و تابناک اختصاص دارد . تولید گاز طبیعی از خوزستان، ایلام و استان کرمانشاه، عمدتا بصورت گاز همراه می باشد.

صادرات ماهیانه نفت خام و میعانات ایران

شکل 5- صادرات نفت در سال های 2011 تا 2013 و 5ماه اول 2014

واردات و صادرات گاز طبیعی
در سال 2012، بیش از 90 درصد از واردات گاز طبیعی ایران از ترکمنستان بوده است و تقریبا 90 درصد از صادرات ایران به ترکیه ارسال شده است.

شکل 6- واردات و صادرات گاز طبیعی در2003 تا 2012 و مقصدهای صدور

واردات گاز طبیعی ایران تقریبا 50٪ در سال 2012 نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. با توجه به FGE، تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا با معاملات مالی بین ترکمنستان و ایران در طی سال های 2012 و 2013 منجر به کاهش واردات گاز ترکمنستان شده است. در سال 2011، ایران حدود 30 درصد از صادرات گاز ترکمنستان را دریافت کرده است، با این حال صادرات به ایران در سال 2012 کمتر از 15٪ کاهش یافته است .در سال 2012 بیش از 90 درصد از واردات گاز طبیعی ایران هنوز از ترکمنستان آمده، و باقی مانده از آذربایجان بوده است.

شکل 7- واردات از ایران وکشورهای مقصد در سال1393 (در نمودار 10 کشور اول لحاظ گردیده است، ارقام به دلار می باشند).

کل مصرف انرژی اولیه در ایران
مصرف انرژی هایاولیه ایران تا بیش از 50٪ در طول 10 سال گذشته افزایش یافته است. به منظور محدود کردن استفاده از انرژی و رشد تقاضای داخلی، و نیز بالا بردن قیمت نفت داخلی، گاز طبیعی و برق، سیاست طرح یارانه انرژی اتخاذ گردید. فاز اول اصلاحات در اواخر سال 2010 به تصویب رسید، و فاز دو در اوایل 2014 آغاز شد.

شکل 8- ترکیب مصرف انرژِی

وضعیت مصرف انرژی در ایران
برای بررسی کارایی مصرف انرژی از شاخص‌های متعددی استفاده می‌شود که بهره‌وری انرژی و شدت انرژی از جمله شاخص‌های معتبر در بررسی کارایی مصرف انرژی است.
در سطح کلان بهره‌وری انرژی از تقسیم میزان تولید ناخالص داخلی به مقدار انرژی مصرفی و شدت انرژی از تقسیم میزان مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی حاصل می شود.
به طور کلی میزان تولید ناخالص داخلی (1000 دلار) به ازای هر تن معادل نفت خام در مصرف انرژی معیار محاسبه است.
شدت مصرف انرژی در ایران بیش از سه برابر بالاتر از متوسط شدت انرژی در دنیاست(شکل 9) زیرا:
1. در دنیا به طور متوسط برای تولید 1000 دلار تولید ناخالص داخلی 0.19 تن معادل نفت‌خام انرژی مصرف می‌شود
2. در ایران، برای تولید هر هزار دلار تولید ناخالص داخلی 0.63 تن معادل نفت خام انرژی مصرف می‌شود.
3. بررسی ها در بین 13 کشور دنیا نشان می‌دهد که شاخص شدت مصرف انرژی در ایران بالاتر از سایر کشورهاست.
باید دانست که پس از ایران، روسیه و عربستان سعودی با شدت مصرف انرژی که 0.53 و 0.51 است دارای بالاترین شدت مصرف انرژی می باشند.
همچنین ژاپن،فرانسه،انگلستان و آلمان در بین این چندین کشور پایین‌ترین شدت مصرف انرژی را داشته اند
(شکل 9).

شکل9- شدت انرژی در ایران و 13 کشور دیگر

درآمد حاصل از صادرات نفت
برطبق صندوق بین المللی پول (IMF)، درآمد صادرات نفت و گاز طبیعی ایران درسال 2012،118 میلیارد دلاربود. در سال 2013، درآمد صادرات نفت و گاز طبیعی با 47 درصد به 63میلیارد دلارکاهش یافته است. صندوق بین المللی پول تخمین می زند که درآمد نفت و صادرات گاز طبیعی ایران دوباره درسال 2013/2014 با 11٪کاهش تا 56 میلیارد دلار کاهش خواهد یافت. کاهش درآمد به دلیل کاهش ناگهانی در حجم صادرات نفتدر سال های2011 تا2013 می باشد.
پیش بینی های چشم انداز جهانی انرژی
پیش بینی های انجام شده از دورنمای جهانی انرژی در افق های زمانی مختلف(2050،2040،2035) حاکی از آن است که تقاضای انرژی اولیه افزایش خواهد یافت و سوخت های فسیلی شامل نفت،گاز طبیعی و زغال سنگ ،علیرغم کاهش سهم شان در ترکیب جهانی انرژی ، همچنان سهم غالب را در تقاضای انرژی اولیه خواهند داشت.براساس برخی از این پیش بینی ها ،مصرف انرژی طی 30 سال آینده بیش از 50 درصد افزایش خواهد یافت که عمده این رشد متعلق به کشورهای غیر عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD) است. در بخش عرضه ،سریع ترین رشد متعلق به گاز طبیعی و انرژی های تجدیدپذیر خواهد بود.شورای جهانی انرژی بر اساس سه هدف عدالت انرژی،سازگاری زیست محیطی انرژی و امنیت انرژی ،اقدام به طراحی دو سناریوی جاز و سمفونی برای دور نمای 2050 انرژی جهان نموده است.سناریوی جاز بر عدالت انرژی با اولویت دسترسی آسان و ارزان همگانی به انرژی همراه با رشد اقتصادی و سناریوی سمفونی بر سازگاری انرژی و محیط زیست با محوریت سیاست ها و اقدامات هماهنگ بین المللی استوار است.افزایش مصرف انرژی در سناریوی جاز بیش از سناریوی سمفونی خواهد بود.به علاوه ،رشد انرژی های تجدیدپذیر در سناریوی سمفونی حدود دوبرابر سناریوی جاز برآورده شده است(منظور،کهن هوش نژاد،1393).

منابع:
منظور ، داود ،کهن هوش نژاد ،روح اله (1393)،بررسی تطبیقی پیش بینی های چشم انداز جهانی انرژی ،نشریه انرژی ایران،دوره 17،شماره 1،بهار 1393،صص:145-129
Oil & Gas Journal (2014),Largest proved reserve holders of crude oil ,January 2014
Oil & Gas Journal (2014),Largest proved reserve holders of natural gas ,January 2014
U.S. Energy Information Administration,(2014),Country Analysis Brief: Iran ,Last Updated: July 21, 2014
U.S. Energy Information Administration, IHS EDIN ,(2014),Irans largest oil fields
U.S. Energy Information Administration(2012), Irans total primary energy consumption,share by fuel
U.S. Energy Information Administration, IHS EDIN ,(2014),Irans major oil infrastructure