پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

استاد برای شروع مختصری از خودتان بگوئید؟

بنده استاد پایه 40 دانشگاه علم و صنعت ایران و عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی عمران و مدیر قطب علمی پژوهش‌های بنیادین در مهندسی سازه هستم. سال 1326 در یک خانواده فرهنگی در تبریز متولد شدم. دوره ابتدایی را در دبستان نمونه و متوسطه را در دبیرستان‌های لقمان و فردوسی به پایان رساندم. پس از موفقیت در کنکورهای دانشکده فنی تهران، فنی تبریز و مهندسی شیراز، تحصیلات مهندسی خود را در دانشکده فنی دانشگاه تبریز آغاز و در سال 1348 لیسانس مهندسی راه و ساختمان را دریافت کردم. به علت احراز رتبه اول در تمام سالیان تحصیل، به دریافت «مدال درجه اول فرهنگی» نائل آمدم و به سبب داشتن بالاترین معدل در بین دانشکده‌های مهندسی عمران سطح کشور، موفق به دریافت «جایزه البرز» شدم. سال 1348 با بورس دانشجویان رتبه اول وزارت علوم و آموزش عالی، عازم انگلستان شدم. دریافت دیپلم امپریال کالج و فوق‌لیسانس دانشگاه لندن، حاصل 9 ماه تلاش من در این کشور بود. سپس در سال 1353 دکترای خود را در رشته مهندسی سازه از امپریال کالج دانشگاه لندن دریافت و در همین سال پس از عزیمت به وطن، در دانشگاه علم و صنعت ایران با سمت استادیاری شروع به فعالیت کردم. در سال1358 به رتبه دانشیاری و سال 1363 به رتبه استادی نایل شدم. در سال 1372 در دانشگاه فنی وین دکترای تکنیک در مهندسی سازه دریافت کردم. همچنین در سالهای 1362،1365 و 1374 استاد مدعو در دانشگاه‌‎های وین و اسن آلمان بودم.

تعریف شما از مهندسی و خاصه مهندسی عمران چیست؟

مهندس در واقع فردی است که توانایی حل مسائل تخصصی را دارد و می‌تواند بهترین بهره را با استفاده از دانسته‌های خود بخصوص دانسته‌های ریاضی، از امکانات موجود برداشت کند. در واقع وظیفه مهندس ایجاد ارتباط بین نیازهای جامعه و برطرف کردن آنها است. مهندس عمران در واقع در برنامه‌ریزی به مفهوم planing، طراحی، اجرا، نگهداری و عملیاتی کردن زیرساخت‌هایی مانند پل، ساختمان، شبکه آب و غیره است. مهندس عمران به سلامت مردم و محیط زیست نیز اهمیت می‌دهد. البته در کنار این‌ها بهبود زیرساخت‌های موجود نیز از دیگر فعالیت‌های یک مهندس عمران به شمار می رود.

در زمینه‌های پژوهشی هم بسیار فعال بوده‌اید؟

بنده و دانشجویانم تاکنون 346 مقاله ISI ؛ 100 مقاله علمی-پژوهشی و 150 مقاله در کنفرانس‌های بین‌المللی ارایه داده‌ایم. کتاب‌های من شامل 23 عنوان کتاب به زبان فارسی است که برخی از آنها به دفعات زیاد تجدید چاپ شده است. همچنین 6 کتاب بین‌‍المللی تالیف کرده‌ام که توسط ناشرین مختلف،ASME RSP، Wiley و Springer انتشار یافته است. بعضی از این کتاب‌ها نیز چندین بار تجدید چاپ شده‌اند.

چه شد که به عضویت آکادمی "علوم و هنر اروپا" در آمدید؟

در سال گذشته بنده عضویت یک کمیته علمی و فنی اروپایی را بر عهده داشتم و یکی از اعضا، با شناختی که از من داشت بنده را برای عضویت در این آکادمی پیشنهاد کرد که پس از بررسی پرونده علمی، به عنوان «عضو فعال» انتخاب شدم. این آکادمی در حال حاضر1500 عضو دارد که 29 نفر از آنها برنده جایزه نوبل هستند و من افتخار داشته‌ام اولین ایرانی‌ای باشم که در آن عضویت یافته است. امید دارم بتوانم در فعالیت‌های این آکادمی به صورت فعال شرکت کنم و تجربیات کسب شده را در خدمت ارتقای علوم و فنون کشورمان به کار گیرم.

شما بزرگترین ضعف در حوزه پژوهش را متوجه چه عاملی می‌بینید؟

تربیت مدیران تحقیقاتی یکی از مهمترین عوامل پیشرفت است. باید در جهت تربیت مدیران پژوهشی و تحقیقاتی حرکت کرد. اخیرا در قالب یک کمیته در اروپا 200 پروژه از پژوهشگران جوان زیر 30 سال را بررسی کردیم که از بین آنها 40 مقاله انتخاب شد و در نهایت 15 نفر بعد از مصاحبه انتخاب شدند که به هر کدام مبلغ 1.5 میلیون یورو پرداخت شد، چراکه اعتقاد بر این بود که این افراد به درک لازم برای هزینه کردن این مبلغ رسیده‌اند و نیازی به نظارت‌های خیلی سخت احساس نمی‌شود.

برای رفع این نقیصه چه راهکاری را پیشنهاد می‌کنید؟

شایسته‌سالاری یکی از مهمترین اصول توسعه است. کار باید به کاردان سپرده شود و اگر در زمینه خاصی کاردان نداریم باید برای تربیت کاردان تلاش کنیم. می‌توان طبق یک برنامه حساب شده فرد متخصص برای به عهده گرفتن فعالیت‌های تخصصی تربیت کرد. البته برخی دانشگاه‌ها نیز می‌توانند بر اساس نیازهای جامعه دانشجو پذیرش کنند. به عنوان مثال در انتخاب اساتید دانشگاه باید دقت کافی را مبذول داشت. می‌توان شاگرد اول‌های دانشگاه را برای تدریس در دانشگاه توانمند کرد تا برای رسیدن به درجه استادی مهارت‌های لازم را فرابگیرند. امتیاز دادن به شاگرد اول‌های هر دانشگاه برای اشتغال در دانشگاه به عنوان هیئت علمی در دلگرمی آنان و ایجاد انگیزه در این افراد بسیار مهم است.

شما ارتباط خوبی با مجلات علمی دارید، ضمن بیان مختصری از نحوه همکاری با این مجلات، چاپ و انتشار این مجلات تا چه میزان می‌تواند در رشد کیفی دانشگاه‌ها موثر واقع شود؟

با چندین مجله در سطح ملی و بین‌المللی همکاری می‌کنم و به عنوان سردبیر در دو مجله علمی فعالیت می‌کنم که یکی از آنها 16 سال سابقه دارد و در هر سال 6 شماره از آن منتشر می‌شود؛ دیگری نیز به صورت فصلنامه در هر سال 4 شماره منتشر می‌شود. ایجاد امکانات برای چاپ مجلات علمی در کشور می‌تواند بسیار کارساز باشد. چاپ پراکنده مجلات علمی نه مطلوب است و نه در شأن فضای علمی کشور ایران. مجلات معتبر و قدیمی باید به کار خود ادامه دهند، از طرفی صدور مجوز برای مجلات جدید نیز مانعی نیست اما اگر همه مجلات توسط یک نهاد واحد چاپ شوند هم به لحاظ کیفی و هم به لحاظ زمانی می‌تواند اثرگذار باشد. چاپ منظم، روتین و مطلوب مجلات کنترل کننده سردبیران و دانشکده‌های فعال در این حوزه است.نمونه این اتفاق در کره جنوبی نیز رخ داده است.

بسیاری از اساتید دانشگاهی بعضا به دلیل مشغله‌های مدیریتی و یا حتی سیاسی، زمان زیادی را در دانشگاه سپری نمی‌کنند و این در حالی است که برخی دیگر ترجیح می‌دهند در فضای علمی به کار خود ادامه دهند و حتی فعالیت‌های جانبی خود را نیز در حوزه علم و فناوری انجام دهند؟

متخصصین علمی باید از پراکنده کاری پرهیز کنند. ورود به عرصه‌های مختلف کاری که هیچ سنخیتی با هم ندارند باعث کمرنگ شدن فعالیت‌های علمی افراد می‌شود و کیفیت کار علمی و پژوهشی آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. استاد دانشگاه باید به عنوان یک معلم روی روحیات دانشجویان نیز تاثیرگذار باشد که این مهم نیاز به تمرکز ارتباط با دانشجو دارد.

امروزه تحصیل در دوره ارشد و دکتری به یک اتفاق همه‌گیر تبدیل شده است، نظر شما پیرامون پذیرش بی‌رویه دانشجو در دوره تحصیلات تکمیلی چیست؟

کمیت مهم است اما نباید کیفیت را قربانی کمیت کرد. در دوره ارشد و دکتری پذیرش دانشجو بیش از امکانات موجود است و در برخی موارد افراد پذیرفته شده نه کیفیت و نه شایستگی لازم برای ادامه تحصیل در این مقطع را ندارند. البته این تعداد پذیرش شاید به منزله مسکن برای درد بیکاری و نامناسب بودن اوضاع کار محسوب شود. در کیفیت ارزیابی بسیار مهم است. معمولا ابتدای هر پروژه‌ و برنامه‌ایی دقت خوبی لحاظ می‌شود اما پس از آن در نظارت خوب عمل نمی‌شود. نظارت باید گام به گام انجام شود تا بتوان افراد و برنامه‌ها را کنترل کرد. از طرف دیگر امکانات پژوهشی به طور مناسب توزیع نشده است. وجود مرکزیت امکانات اتفاق خوبی برای پیشرفت نیست و باید شهرستان‌ها را مورد توجه ویژه قرار داد.

از سطح علمی دانشجویان خود خاصه در دوره تحصیلات تکمیلی، راضی هستید؟

دانشجویان دکتری من اگر در خارج از کشور تحصیل می‌کردند از بهترین امکانات رفاهی برخوردار بودند. سطح دانشجوی ایرانی بسیار بالاست. باید به دانشجو بیشتر احترام گذاشت. اقدامات بنیاد ملی نخبگان شروع بسیار خوبی بوده است اما این خاتمه کار نیست. در برخورد با دانشجو باید تا حدود زیادی انعطاف‌پذیر بود.

مهاجرت از کشور چقدر می‌تواند در بالا رفتن سطح کیفی دانشجوی ایرانی مهندسی عمران موثر باشد؟

دانشجوی مهندسی عمران ایرانی به هیچ عنوان نیاز به ادامه تحصیل در خارج از کشور ندارد؛ حتی اعتقاد دارم در رشته تخصصی من، نیاز به فرصت مطالعاتی شش ماهه هم وجود ندارد. هرآنچه که برای رشد در مهندسی عمران لازم است در دانشگاه‌های کشور وجود دارد و ما به لحاظ فکری چیزی کم نداریم. البته در زمینه آزمایشگاهی باید بر اساس اهداف از پیش تعیین شده و نیازسنجی منطقی و درست، آزمایشگاه‌ها را تجهیز کرد.

یکی از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان برای دانش‌آموختگان برتر، امکان گذراندن دوره پسا دکتری در کنار یکی از برندگان جایزه علامه طباطبایی است، شما این امکان را  چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دوره پسادکتری برای فارغ‌التحصیلان تسهیل بسیار خوبی است اما به شرطی که بستر لازم برای استخدام آنان به عنوان اعضای هیئت علمی فراهم شود و دوره پسادکتری به عنوان یک امتیاز در روند استخدام این افراد در دانشگاه محسوب شود. از طرفی می‌توان حقوق یک نفر پسادکتری را بین چند دانشجو دکتری تقسیم کرد تا به این ترتیب تمرکز و بازدهی این افراد ارتقا پیدا کند.

بزودی نفرات برنده جایزه علمی علامه طباطبایی از سوی بنیاد ملی نخبگان اعلام خواهند شد، نظر شما پیرامون برگزاری چنین مراسم‌هایی چیست؟

نفرات برنده جایزه علامه طباطبایی بهترین‌های رشته تخصصی خود هستند اما باید مراقب بود و دانست که یک انتخاب نادرست می‌تواند انتخاب‌های درست دیگر را تحت شعاع قرار دهد. افراد باید بر اساس معیارهای از پیش تعیین شده و مشخصی انتخاب شوند. البته در این بین باید دانشگاه‌های شهرستان را نیز مورد توجه ویژه قرار داد. کرسی علمی باید بر اساس عملکرد علمی افراد اعطا شود. پارامترها باید به صورت کاملا شفاف و الگوریتمی بیان شود تا سوابق افراد براساس آن سنجیده شود. نباید به سمتی سوق پیدا کرد که سوابق مدیریتی و اجرایی افراد در سنجش توانایی علمی آنان یک امتیاز بشمار رود. امروزه براحتی می‌توان در فضای مجازی به اطلاعات و عملکرد علمی و کیفی افراد در زمینه‌های مختلف دسترسی پیدا کرد.

شما یکی از برندگان جایزه علامه طباطبایی هستید، از نگاه شما نخبه علمی چه ویژگی‌هایی دارد؟

نخبه کسی است که در مجموعه افراد همتای خود به لحاظ عقلانی، مهارت، توانایی و حتی اوضاع مالی در شرایط بهتری قرار داشته باشد. در یک نظام اقتصادی سالم کسب درآمد نیز نیازمند ویژگی‌ها و خصوصیات خاصی است. البته با تعریف بنیاد ملی نخبگان از فرد نخبه موافق هستم. نباید به سمتی حرکت کرد که واژه نخبه سبک شود. علاوه بر آنچه گفته شد نخبه باید در سطح جهانی نیز نوآوری داشته باشد. نمی توان صرف تعدد مقاله و حتی نوشتن مقالات کاربردی و توسعه‌ای بدون نوآوری یک اثر نخبگانی معرفی کرد.

یکی از مهمترین فعالیت نخبگان، تربیت و آموزش دانشجویانی است که بتوانند بار علمی کشور را در آینده‌ای نزدیک بدوش بکشند، شما در این مورد جزو افراد بسیار موفق به شمار می‌آئید.

خوشبختانه، در مجموع، 30 دانش‌آموخته دکتری و حدود 150 دانشجوی کارشناسی‌ارشد با بنده همکاری داشته‌اند که در اینجا فرصت را مغتنم شمرده و از تک‌تک این عزیزان قدردانی می‌کنم.

تا چه حد با تبدیل شدن فرهنگ دانش‌بنیان به یک گفتمان غالب در فضای علمی کشور موافق هستید؟

فرهنگ دانش‌بنیان بسیار ایده خوبی است اما نباید فراموش کرد بستر لازم باید فراهم شود. اقتصاد و شرکت دانش‌ نیاز به بستر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد؛ تا زمانیکه این بستر فراهم نشود نباید انتظار نتیجه مناسب داشت. در پژوهش نباید صرفا به دنبال کسب درآمد بود. تا زمانیکه ایده مناسب وجود نداشته باشد، فرد نمی‌تواند اعتماد دیگران را جلب کند. ارزش محصولات به ایده است، به توانایی پژوهشگر است بنابراین باید به پژوهش‌های بنیادین نیز اهمیت داد.

در توسعه کشور تا چه میزان نیاز به نگاه فرامنطقه‌ای وجود دارد؟

در تصمیمات باید نگاه جهانی و نگاه به آینده داشت. دهه‌های آینده باید مورد توجه قرار گیرند. زندگی در دهکده جهانی ایجاب می‌کند برای پیشرفت نگاه جهانی داشته باشیم. پیشرفت بدون توجه به دیگر کشورهای جهان امکان پذیر نیست.

شما به عنوان یک متخصص در حوزه مهندسی چه جایگاهی را برای علوم انسانی در توسعه کشور متصور هستید؟

علوم انسانی باید مورد توجه ویژه قرار بگیرند؛ بعضا یک فیلسوف می‌تواند با یک جمله یک جامعه را متحول کند. علوم انسانی باید بیش از پیش رشد کند. در اکثر پروژه‌‎ها به اقتصاددان، جامعه‌شناس و دیگر متخصصین حوزه علوم انسانی نیازمند هستیم. در بسیاری از مشکلات فرهنگی راهکارهای متخصصین حوزه علوم انسانی کارگشا است.

آیا قائل به ضرورت وجود فضای نقد در جامعه هستید؟

باید فضای نقد در جامعه تسری یابد. ما باید آستانه تحمل خود را برای شنیدن صدا و نظر مخالف بالا ببریم. جامعه باید به جایی برسد که نه تنها نظر مخالف را تحمل کنیم که حتی آن را بشنویم و در صورت مناسب بودن، بکار ببندیم. جامعه باید از نقد استقبال کند اینگونه است که بهترین راهکارها ارائه می‌شود. در فرهنگستان‌های کشور مانند فرهنگستان علوم افراد با دانش و با تجربه‌ای هستند که دولت می‌تواند نیازهای خود را با این افراد در میان بگذارد و با استفاده از دانش این افراد راهکار مناسب را اتخاذ کند. این افراد بهترین افراد برای مشورت هستند چراکه هم علم و هم دانش و هم تجربه لازم را دارند. متاسفانه در حال حاضر ارتباط خوبی بین مسؤلان اجرایی و اعضای فرهنگستان وجود ندارد.

این روزها نه حال هوای شهرمان و نه حال زمین شهرمان خوب نیست، بسیاری از ساخت و سازهای امروزی نیز منجر به آسیب دیدن طبیعت شده است؟

ما به هیچ وجه حق نداریم به طبیعت آسیب برسانیم. حق نداریم درخت را قطع کنیم و به جای آن بتون و سیمان و آجر قرار دهیم. انسان باید به طبیعت و محیط زیست احترام بگذارد. البته در این بین بازیافت نیز باید مورد توجه جدی باشد؛ فاضلاب بهترین کود است، زباله طلاست. باید در همه زمینه‌ها بازیافت را مورد توجه قرار داد.

هنر معماری از جمله هنرها  شاخص ایرانیان در گذشته بوده است، شما تا چه حد در کار خود به هنر توجه می‌کنید؟

هنر یعنی ایجاد هارمونی بین اجزا؛ معماری و عمران نیز اینگونه هستند. تمام تلاش یک مهندس عمران برقراری هارمونی بین سازه‌ها است. مهندس عمران تلاش می‌کند هر سازه در جای خود و به بهترین شکل ممکن بکار گرفته شود. ایجاد هارمونی بین سازه‌ها عین هنر است.

و درباره سایر هنرها؟

گوش دادن به موسیقی ذهن انسان را برای درک مفاهیم خلقت آماده می‌کند. هارمونی نهفته در موسیقی مغز را آرام و زمینه را برای پیوستن به "او" فراهم می‌کند. در نقاشی نیز همین اصل وجود دارد، بزرگترین نقاشان در خلق آثار خود مجبور به رعایت قواعد طراحی و حتی ریاضی هستند؛ به عنوان مثال لئوناردو داوینچی در برخی از آثار خود قضیه تالس که یکی از مهمترین قوانین ریاضی است را اثبات می‌کند. در نقاشی فقط زمانی یک اثر شگفت‌انگیز خلق می‌شود که هنرمند توانسته باشد هارمونی خوبی بین اجزای نقاشی ایجاد کند.

و حرف پایانی شما؟

اگر انسان معتقد باشد کارش عبادت است نه خسته می‌شود و نه دلزده. اگر در نگاه فرد پیوستن به "او" موج بزند تمام اتفاقات را خوب می‌بیند و هرگز ناامید نمی‌شود، پس ما هم وظیفه داریم خودمان را شاداب نگه داریم و هم دیگران را شاداب کنیم، اگر اعمال انسان در جهت خدمت به خلق باشد عین عبادت است.

بخشی از افتخارات دکتر علی کاوه/