معاون برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان در یادداشتی به مرور برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان در سال جاری پرداخته و آورده است: محدوده وظایف بنیاد ملی نخبگان به طبقه برگزیده جامعه محدود می‌شود؛ به عبارت دیگر برنامه‌های بنیاد برای توانمندسازی لوکوموتیورانان قطارهای علم و فناوری کشور در همه زمینه‌ها و شاخه‌هاست.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، بنیاد ملی نخبگان در سال جاری براساس سند راهبردی کشور در امور نخبگان به دنبال شناسایی، هدایت، توانمندسازی صاحبان استعدادهای برتر و زمینه‌سازی برای اثرگذاری تخصصی نخبگان در جامعه است. محدوده وظایف بنیاد ملی نخبگان به طبقه برگزیده جامعه محدود می‌شود؛ به عبارت دیگر برنامه‌های بنیاد برای توانمندسازی لوکوموتیورانان قطارهای علم و فناوری کشور در همه زمینه‌ها و شاخه‌هاست.
در سال گذشته تقریبا تمامی آیین‌نامه‌های بنیاد ملی نخبگان مورد بازبینی دقیق قرار گرفته است. براساس تغییرات و تصویب آیین‌نامه‌های جدید، بنیاد تلاش کرده است شاخص‌های دقیق‌تری را برای شناسایی اجتماعات نخبگان در عرصه‌های مختلف تدوین کند تا براساس آن شناسایی و ایجاد محیط برای توانمندسازی آنان با سرعت و تاثیرگذاری بیشتری صورت پذیرد.
براساس رویکرد جدید بنیاد ملی نخبگان مبنی بر برون‌سپاری در امور اجرایی و پرهیز از تصدی‌گری در امور اجرایی، از سال جاری بنیاد ملی نخبگان تمامی جشنواره‌های برگزارشده از سوی نهادها و دانشگاه‌های مختلف مانند دانشگاه آزاد اسلامی، پارک‌های علم و فناوری، بسیج و غیره را بر اساس ضوابط خود تحت نظارت قرار خواهد داد و پس از بررسی‌های لازم، افراد برگزیده این جشنواره‌ها را در صورت کسب امتیازات لازم مورد حمایت قرار می‌دهد.
یکی از تغییرات جدی که از سال پیش شروع شده است و در سال جاری نیز با جدیت بیشتری ادامه خواهد یافت، حمایت از ابتکارهای ذهنی افراد برای تبدیل آن به محصولی نیمه‌صنعتی و درنهایت تولید محصول تجاری مورد نیاز کشور و قابل رقابت در بازار است.
با توجه به تسهیلات درنظر گرفته‌شده بنیاد برای تبدیل محصول نیمه‌صنعتی افراد به یک شرکت دانش‌بنیان ِنوپا، تمامی هزینه‌های تبدیل یک اختراع به شرکت دانش‌بنیانِ نوپا از طرف بنیاد ملی نخبگان و با استفاده از ظرفیت‌های نهادهای ذی‌ربط مانند بنیادهای نخبگان استانی، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد دانشگاه‌ها و جهاددانشگاهی پرداخت خواهد شد. البته آموزش‌های خوبی نیز در حوزه بازاریابی، مسائل حقوقی-تجاری و حقوق مالکیت فکری به افراد داده خواهد شد.
امسال هم‌چنین هشت جشنواره در حوزه خلاقیت و اختراع در سراسر کشور و با عنوان «جشنواره‌های منطقه‌ای رویش» برگزار خواهد شد. بنیاد ملی نخبگان تمامی این جشنواره‌ها را که از تابستان آغاز می‌شوند، تحت نظارت قرار می‌دهد و براساس ضوابط مشخص افراد صاحب استعداد برتر را شناسایی می‌کند و مورد حمایت و هدایت قرار خواهد داد و تمام تسهیلات در نظر گرفته‌شده برای افراد تحت حمایت بنیاد ملی نخبگان در راستای ارتقای توانمندسازی این افراد در حوزه فعالیت خود و جلوگیری از پراکنده‌کاری در نظر گرفته شده است.
معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور و بنیاد ملی نخبگان تسهیلات متنوعی را نیز برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و افراد شاغل در این شرکت‌ها در نظر گرفته است که در این بین می‌توان به تسهیلات مالی و مالیاتی و طرح نظام وظیفه تخصصی برای افراد شاغل در شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد.
از ابتدای اردیبهشت سال جاری، دانش‌آموختگان برتر در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری که در شرکت دانش‌بنیان مشغول فعالیت هستند، می‌توانند با معرفی شرکت مزبور و پس از بررسی‌های بنیاد ملی نخبگان، از تسهیل نظام وظیفه تخصصی برخوردار شوند. به این ترتیب که فرد نصف مدت معمولی سربازی را می‌تواند با گذراندن یک طرح پژوهشی در یکی از مراکز مورد تایید ستاد کل نیروهای مسلح سپری کند.
با توجه به تسهیلات در نظر گرفته‌شده برای حوزه علم و فناوری، جامعة هدف در حوزه علم و فناوری متشکل از سه گروه «دانشجویان صاحب استعداد برتر»، «دانش‌آموختگان‌برتر» و «اعضای هیئت علمی کارآمد» است.
طبق آیین‌نامه‌های جدید بنیاد ملی نخبگان، مجموع فعالیت‌های نخبگانی افراد در طول دوران تحصیل ملاک ارزش‌یابی محسوب خواهد شد و اگر دانشجو بتواند توانمندی‌های خود را در میان همتایان خود در دانشگاه به اثبات برساند، از سوی دانشگاه به بنیاد معرفی می‌شود و در صورت کسب امتیازات لازم می‌تواند از تسهیلات گسترده‌ای در زمینه‌های آموزشی، تحقیقاتی و نوآوری برخوردار شود.
نظر به این‌که در یک سال گذشته بازخوردهای خوبی به دست آمده است، چهار نوع جایزه آموزشی، پژوهشی، فناوری و فرهنگی برای دانشجویان برتر دانشگاهی درنظر گرفته شده است که دانشجویان صاحب استعداد برتر تمام دانشگاه‌های کشور و از جمله دانشگاه آزاد اسلامی یا دانشگاه فرهنگیان می‌توانند از آن برخوردار شوند، چراکه بنیاد براساس رویکردهای جدید تفاوتی میان دانشگاه‌ها قائل نمی‌شود.
تاکنون حدود 4000 نفر براساس مقررات جدید از تسهیلات دانشجویی بهره‌مند شده‌اند. هم‌چنین طبق آیین‌نامه‌های پیشین حدود 1900 نفر تحت حمایت قرار گرفته بودند که از این تعداد تنها حدود 400 نفر در دوره تحصیلات تکمیلی حضور داشتند، اما با توجه به حساسیت تحصیلات تکمیلی، در دور جدید تسهیلات بنیاد به سمت دوره تحصیلات تکمیلی متمایل شده است، به‌طوری‌که حدود 2000 نفر از 4000 نفر مشمول این تسهیلات، دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکتری هستند.
تسهیلات درنظر گرفته‌شده از تنوع خوبی برخوردار است و درحال حاضر به دانشجوی دکتری به ازای هر ماه فعالیت آموزشی، پژوهشی یا فناورانه در دانشگاه ماهانه 900 هزار تومان پرداخت می‌شود. از طرفی اگر دانشجوی دوره تحصیلات تکمیلی بخواهد به فرصت مطالعاتی اعزام شود، به مدت 9 ماه و ماهانه معادل 1000 دلار از سوی بنیاد به او پرداخت خواهد شد و اگر همراه با همسر اعزام شود، این مبلغ به 1400 دلار افزایش می‌یابد.
با توجه به ضرورت نقش فرهنگ در برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان، پیرامون تسهیلات ازدواج، علاوه بر هدیه ازدواج، تسهیل ودیعه مسکن نیز به منظور ترغیب و تشویق دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکتری به ازدواج و تشکیل خانواده، برای دانشجویان درنظر گرفته شده است. ضمن این‌که برخلاف بقیه تسهیلات بنیاد که مدت زمان یک‌ساله دارند، افراد می‌توانند از تسهیل ودیعه مسکن تا پایان دوران تحصیل خود برخوردار شوند.
برای شناسایی دانش‌آموختگان برتر، معیارهای مشخصی پیش‌بینی شده و هم‌چنین دایره شناسایی دانش‌آموختگان برتر گسترش یافته است. طبق آیین‌نامه‌های جدید، افراد فقط با داشتن دو مقاله و معدل بالای 17 نمی‌توانند از تسهیلات دانش‌آموختگان برتر استفاده کنند. با توجه به تبعات منفی این سیاست مبنی بر تبدیل فرایند مقاله‌نویسی به مقاله‌سازی و حتی مقاله‌فروشی، مجموع فعالیت‌های افراد در دوران تحصیل، ملاک بنیاد ملی نخبگان برای شناسایی دانش‌آموخته برتر است.
دانش‌آموخته برتر می‌تواند از تسهیلات متنوعی مانند نظام وظیفه تخصصی، طرح شهید چمران ویژه دانش‌آموختگان دوره دکتری (حداکثر دو سال به‌عنوان پژوهش‌گر دوره دکتری در دانشگاه فعالیت کنند و تمام هزینه‌های فرد در طول این مدت توسط بنیاد پرداخت خواهد شد)، وام خرید مسکن (یک میلیارد ریال) و دیگر تسهیلات برنامه‌ریزی‌شده برخوردار شود. هم‌چنین طبق مصوبه شورای عالی جذب، اگر بنیاد فردی را به‌عنوان دانش‌آموخته برتر برای عضویت در کادر هیئت علمی به دانشگاهی معرفی کند، دانشگاه موظف است ظرف مدت حداکثر دو ماه نتیجه بررسی او را اعلام کند.
از سوی دیگر اگر دانشگاه دانش‌آموخته برتر را به‌عنوان عضو هیئت علمی بپذیرد، 200 میلیون ریال اعتبار به دانشگاه و 200 میلیون ریال اعتبار خرید لوازم آزمایشگاهی و تجهیزات به فرد تعلق می‌گیرد. به این ترتیب دانشگاه با پذیرش این فرد می‌تواند از حضور یک دانش‌آموخته برتر با سطح علمی بالا و پشتوانه مالی خوب برخوردار شود. از آن‌جا که در این طرح نیز شناسایی دانش‌آموخته برتر با ضوابط بنیاد ملی نخبگان و توسط دانشگاه صورت می‌گیرد، سبب جلوگیری از رانت احتمالی نیز خواهد شد.
بنیاد ملی نخبگان در سال جدید برنامه‌هایی نیز ویژه اساتید سرآمد در دانشگاه‌ها دارد. بر اساس آیین‌نامه‌های جدید، فعالیت‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها در چهار حوزه «آموزش»، «پژوهش»، «فناوری»، «مدیریت فرهنگی» مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت و اگر فرد در یکی از این زمینه‌ها امتیازات لازم را کسب کند، می‌تواند از تسهیلات درنظر گرفته‌شده برای ارتقای فعالیت خود در همان حوزه برخوردار شود.
بنیاد ملی نخبگان هم‌چنین از برگزیدگان ادبی کشور در دو گروه سرآمدان ادبی و استعدادهای برتر ادبی حمایت می‌کند. با توجه به پیشینه غنی فرهنگی کشور و جایگاه رفیع ایران در ادبیات دنیا، طبق آیین‌نامه حمایت از برگزیدگان ادبی که در پایان سال 93 به تصویب رسید، از سال جاری و با کمک نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط مانند وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، فرهنگستان زبان و ادب و دیگر نهادهای مرتبط، امکانات خوبی برای ارتقا و رشد افراد مستعدِ فعال در حوزه ادبیات برنامه‌ریزی شده است.
نکته دارای اهمیت دیگر در برنامه‌های سال جاری بنیاد ملی نخبگان توجه به ظرفیت بالای متخصصان و سرآمدان علمی و فناوری غیرمقیم، و لزوم همکاری با این افراد است. بنیاد ملی نخبگان در تلاش است با همکاری نهادها و سازمان‌های مرتبط با حوزه دانشمندان و متخصصان غیرمقیم، مشکلات پیشِ روی این افراد برای همکاری با جامعه علمی کشور را برطرف و زمینه لازم برای اثرگذاری آنان را در جامعه تخصصی فراهم کند.
رویکرد بنیاد ملی نخبگان در بحث متخصصان غیرمقیم، استفاده از توان و دانش این افراد است و الزامی به حضور فیزیکی آنان در کشور ندارد. به همین منظور برخی از مراکز علمی و پژوهشی کشور که می‌توانند با این افراد همکاری کنند، شناسایی شده‌اند و تفاهم‌نامه‌هایی نیز با آن‌ها منعقد شده است. در این بین بنیاد ملی نخبگان نقش تسهیل‌گر دارد که البته این طرح به صورت پایلوت در حال اجراست.
یکی از مسائل مهم بحث نظام وظیفه این افراد است که افراد متقاضی براساس دانشگاه محل تحصیل، رشته و مجموع فعالیت‌های علمی خود مورد بررسی قرار خواهند گرفت و در صورت کسب امتیازات لازم می‌توانند از تسهیلات نظام وظیفه برخوردار شوند.
*معاون برنامه‌ریزی و نظارت بنیاد ملی نخبگان
منبع: «ماهنامه سرآمد»
