به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، به لطف تلاش‌های شهرداری منطقه 4 و سازمان آب و فاضلاب در کنترل مناسب روانابها و سیستم اصولی مدیریت شبکه آبراه‌ها در هر بارندگی با هدایت آب جاری در خیابان‌ها و کوچه های شمالی به انتهای کوچه‌ای در خیابان نصیبی سرازیر می شود و اگر بخت با دریاچه، یار باشد وجود تکه سنگ یا خرده برگ‌هایی در دهانه دریاچه انتقال آب کف کوچه کافی است تا در عرض چند دقیقه، سیلاب پارکینگ‌ها و طبقات همکف ساختمان‌های کوچه را فرا بگیرد و دریاچه لبریز از آب شود.
احیای این دریاچه اختصاصی برای کودکان کوچه که بی خبر از خطرات در کمین، مجالی غیرمنتظره برای آب بازی پیدا می کنند، همانقدر شیرین است که برای کارگران شرکتهای خدمات نظافتی محله، کارواشی سر خیابان و سرویس کاران آسانسور که باران رحمت الهی به کسب و کارشان رونق می‌دهد با این حال طبیعی است ساکنان کوچه که در احداث ساختمان‌ها و پارک خودروهای خود به حریم دریاچه، بی توجه بوده اند دل خوشی از این دریاچه ندارند. پس از هر بار طغیان آب و سرازیر شدن آب در ساختمان‌ها علاوه بر تقلای بی حاصل برای باز کردن دریچه که با بیشتر شدن لحظه به لحظه آب سخت تر و سخت تر می شود، زنگ ها برای آتش نشانی منطقه که اتفاقا 200، 300 متری بیشتر با کوچه فاصله ندارد به صدا در می آید بلکه پمپ‌ها به داد مردم برسند.
این جا هم البته بخت و اقبال با دریاچه یار است چون ماموران آتش نشانی در این قبیل مواقع اغلب آن قدر گرفتاری عاجل دارند که تخلیه آب یک کوچه اولویت چندانی برای آنها نداشته باشد.
ماموران آتش نشانی که تنها راه خلاصی اهالی کوچه هستند دیر یا زود به کمک می آیند اما با فرو نشستن آب، تازه نوبت تمیز کردن و شست و شوی اثاثیه و خودروهایی است که به آب‌های آلوده و آت و آشغال‌های هم راه آن آغشته شده اند. اهالی کوچه می مانند با بستر گلی دریاچه و فرش و اثاثیه گل‌آلود و خودروهایی که تا صندلی از آب پر شده اند.
فیلم ضمیمه حال و روز کوچه ای در خیابان بنی هاشم (کوچه نوروزیان در حوالی میدان سرباز) پس از بارش روز جمعه گذشته را نشان می‌دهد. بارندگی ای تابستانی که به فوت 12 تن از هموطنان در پاکدشت و قیامدشت منجر شد.
چنین صحنه هایی کمابیش در بسیاری از مناطق تهران و شهرهای دیگرمشاهده می شود. شهرهایی که گویی هیچ پیش بینی و آمادگی ای برای مواجهه با یک بارندگی کوچک را هم ندارند. نبود سیستمی مناسب برای هدایت روانابها و وجود جوی ها و کانال‌های انباشته از پسماندها باعث شده که حتی بدون بارندگی هم شاهد سرازیر شدن پساب شهری در کوچه ها و معابر باشیم. شرایطی که طبعا پس از بارشهای جوی به شدت تشدید می شود تا آسیب پذیری شهر را در برابر روانابها و سیلاب‌ها بالا ببرند.
نتایج یک پژوهش که چند سال پیش با همکاری محققانی از دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی و گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه امام حسین انجام شده نشان می دهد بخش‌های وسیعی از پایتخت خصوصا مناطق 10، 17، 8 و 11 در برابر سیلابهای شهری آسیب پذیرند.
براساس این بررسی، تراکم جمعیت، بافت فرسوده، کاربری اراضی فاصله از پل - با توجه به تاثیر آبگرفتگی دهانه پل ها در هنگام بارشهای شدید - شیب زمین و تراکم شبکه آبراهه از متغیرهایی هستند که بیشترین وزن را در آسیب پذیری ناشی از سیلابهای شهری در کلان شهر دارند.
در این پژوهش که با همکاری دکتر منیژه قهرودی تالی، دکتر محمد رضا ثروتی، دکتر مظفر صرافی، دکتر موسی پورموسوی و خه بات درفشی انجام شده به منظور دستیابی به الگویی در تفاوت‌های آسیب پذیری، متغیرهای بلوک‌های با بافت فرسوده، تراکم جمعیت، کاربری اراضی و پل به عنوان عناصر فیزیکی در معرض خطر و متغیرهای شیب و شبکه آبراهه به عنوان متغیرهای تشدیدکننده آسیب پذیری ارزیابی شده اند.
متغیرهای در معرض خطر، عناصری هستند که از وقوع سیلاب صدمه می‌بینند و شامل بلوک‌های متراکم با بافت فرسوده است که هنگام وقوع سیلاب دچار آبگرفتگی و تخریب می‌شود و سازه‌های شهری هستند که جمعیت زیادی را در خود جای داده‌اند.
چون هنگام وقوع سیلاب شهری تراکم جمعیت ریسک سیلاب را بالا می‌برد لذا دو متغیر اخیر انتخاب شدند. نوع کاربری به دلیل اینکه که کاربری‌هایی که تراکم بیشتری را ایجاد می‌کنند خطر تجمع آب را افزایش می‌دهند، مورد استفاده قرار گرفت.
همچنین پل‌ها از سازه‌های شهری هستند که هنگام وقوع سیلاب درگیر آبگرفتگی و هجوم اشیای منقول در آب می‌شوند لذا به دلیل صدمات ناشی از سیلاب در تحلیل مورد استفاده قرار گرفت. دو متغیر مسیل‌ها و شبکه زهکشی شهری و شیب زمین در شرایط خاص کمک به گسترش سیلاب شهری می کنند در نتیجه به عنوان عناصر تشدیدکننده در نظر گرفته شدند.
متغیر کاربری اراضی در تهران مشتمل بر 9 کاربری است که عبارتند از مسکونی، فضای سبز، تاسیسات و تجهیزات شهری، صنعتی، تجاری، حمل و نقل و انبار، نظامی، اراضی بایر و معادن شن و ماسه.
با توجه به این بررسی، کاربری مسکونی با 35.9 درصد بیشترین سهم از مجموع مساحت شهر تهران را به خود اختصاص می‌دهد پس از آن فضای سبز 20.28 درصد از مساحت این گستره را در بر می‌گیرد. در مقابل، کاربری معادن شن و ماسه با 1.7 درصد از مجموع مساحت شهر تهران کم مساحت‌ترین نوع کاربری است.
متغیر بافت فرسوده بر اساس شاخص‌های مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری (ناپایداری نفوذناپذیری و ریزدانگی) تعریف شد و بدین ترتیب وسعت پهنه‌های ناپایدار شهر تهران 14792 هکتار بوده که 3268 هکتار آن به دلیل دارا بودن هر سه شرط فرسودگی (ناپایداری، نفوذناپذیری و ریزدانگی) به عنوان بافت فرسوده در نظر گرفته شد. وسعت ز یاد بافت‌های فرسوده با تراکم بالای جمعیت و آسیب‌پذیری این بافت در مقابل مخاطرات محیطی از جمله سیلاب شهری، یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهر تهران به شمار می‌رود که بیشتر آن در مناطق 7 تا 18 متمرکز شده است. البته قسمت‌هایی از مناطق 1 و 20 نیز بافتی فرسوده دارند.
متغیر تراکم جمعیت در شهر تهران بر مبنای آمار جمعیتی در سال 1388 در واحدهای نواحی و بر اساس روش تیسن تهیه شده است و بیشترین تراکم جمعیتی در مناطق 8، 10، 14، 15، 17، 20 و بخش‌هایی از منطقه یک مشاهده می‌شود؛ در حالیکه مناطق 21 و 22 کم‌تراکم‌ترین بخش‌های جمعیتی می‌باشند. تراکم جمعیت در شهر تهران از 268 تا 59685 نفر در کیلومتر مربع متغیر می‌باشد.
به دلیل اینکه آبگرفتگی دهانه پل‌ها در هنگام بارشهای شدید از جمله شایع‌ترین معضلات رواناب‌های شهر تهران می‌باشد متغیر فاصله از پل نیز در نظر گرفته شد. در تهران 127 روگذر و پل توسط سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران گزارش شده است.
به دلیل اینکه جریان سریع رواناب در شیب‌های بالای شمال شهر تهران به همراه کاهش سرعت رواناب در شیب‌های پایین جنوب شهر و افزایش احتمال آبگرفتگی می‌تواند به عنوان نقش تغییر میزان شیب در الگوی سیلاب شهر تهران در نظر گرفته شود، متغیر شیب از تصاویر راداری استر استخراج شده است.
به گزارش ایسنا، رودخانه‌ها و مسیل‌های شهری دارای مسائل و مشکلات عمده‌ای می‌باشند که یکی از مهم‌ترین این مشکلات محدود شدن آنها به کانال اصلی آن و ساخت و ساز در محدوده اطراف می‌باشد. آنچه که به این مساله اهمیت می‌بخشد افزایش خطرات سیلاب با کاهش محدوده عبور رواناب است. فعالیت‌های انسانی تاثیرات غیرقابل انکاری بر رودخانه‌های و مسیل‌های شهر تهران داشته که این مداخله چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. سیستم هیدرولوژیکی که هندسه رودخانه را قبل از توسعه تعیین کرده به صورت تغییرناپذیری دگرگون شده تا شدت جریان‌های بالاتری را به طور مکرر ایجاد کند.
به عقیده محققان، رسیدن به الگویی جامع از تغییرپذیری رفتار سیلاب و آسیب‌پذیری آن، جهت مدیریت سیلابهای کلان شهر تهران نیازمند دانشی آگاهانه از وضعیت بخش‌های مختلف این شهر در مقابل سیلاب‌هاست. در این پژوهش از روش تحلیل سلسله مراتبی برای تهیه نقشه آسیب‌پذیری شهر تهران استفاده شده است. برای ارزیابی ابتدا بین آسیب‌پذیری و هر کدام از این پارامترها رابطه‌ای خطی به صورت مستقیم و یا معکوس تعریف شد. بدین ترتیب که در صورت افزایش آسیب‌پذیری در ارتباط با ارزش هر متغیر، بین دو متغیر، رابطه خطی مستقیم و در غیر این صورت خطی معکوس برقرار شد.
محققان با تاکید بر این که نقشه پتانسیل خطر سیل نمی‌تواند به طور کامل اطلاعات مورد نیاز در مدیریت سیلاب شهری را فراهم کند و داشتن اطلاعات درباره میزان خسارت و تخریب در ناحیه سیل زده که تنها از طریق شدت مخاطره قابل پیش‌بینی نبوده وبه شرایط ساخت و ساز نیز بستگی دارد بسیار مهم است، معتقدند: پیش‌بینی ریسک ناشی از مخاطره نیاز به بررسی دقیق علت‌های ایجاد خسارت دارد که از طریق در نظر گرفتن پتانسیل ایجاد خطر و آسیب‌پذیری فراهم می‌شود بنابراین ترکیبی از مخاطره سیلاب با دیگر پارامترها نیاز است که موجب ایجاد اطلاعات دقیق‌تر برای مدیریت سیلاب شهری شود. برای دستیابی به این هدف، تحلیل آسیب‌پذیزی به منظور بررسی تاثیر رخداد سیلاب بر اموال و زندگی انسان در نواحی شهری ابزاری مفید می‌باشد. احتمال و شدت مخاطره تنها عامل موثر در میزان ریسک نیست،بلکه ریسک سیلاب به میزان در معرض مخاطره بودن ساخت وس ازها و چگونگی آسیب‌پذیری آنها نیز بستگی دارد.
مقایسه مساحت و درصد مساحت پنج رده آسیب‌پذیری خیلی کم ،کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد در مقابل سیلاب نشان می‌دهد رده آسیب‌پذیری کم با 187.71 کیلومتر مربع بیشترین مساحت از شهر تهران را در بر گرفته است که معادل 30.94 درصد از مجموع مساحت شهر می‌باشد؛ پس از آن، پهنه‌های با رده آسیب‌پذیری متوسط 152.33 کیلومتر مربع مساحت دارند که 25.11 درصد تهران را شامل می شوند.
رده خیلی زیاد که خوشبختانه کم‌مساحت‌ترین رده آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب در کلان شهر تهران است، 8.8 درصد از مجموع مساحت شهر را شامل می شود.
تحلیل زونی آسیب‌پذیری مناطق بیست و دوگانه شهر تهران بر مبنای وزن‌های محاسبه شده از روش سلسله مراتبی نیز نشان می‌دهد که مناطق 10، 17، 8 و 11 به دلیل دارا بودن بافت فرسوده، تراکم جمعیت، توان آبگذری پایین و تراکم بافت مسکونی آسیب‌پذیرترین بخش‌های شهر در برابر سیلابهای شهری هستند. در صورتی که مناطق 22، 21، 18 و 5 کم‌ترین آسیب‌پذیری را در برابر وقوع سیلاب شهری دارند؛ این مناطق تقریبا عاری از بلوک‌های بافت فرسوده بوده و از نظر تراکم جمعیتی نیز نسبت به متوسط شهر تهران در سطح خیلی پایین‌تری قرار دارند. به ویژه منطقه 22 که به دلیل جدید بودن بافت شهری، نبود بافت فرسوده و تراکم خیلی پایین جمعیت و همچنین توان آبگذری بالا (مسیل رودخانه کن) آسیب‌پذیری پایینی دارد.
به زعم محققان، نقشه آسیب‌پذیری ناشی از سیلاب که می‌تواند بازتاب مناسبی از وضعیت اجتماعی و اقتصادی مناطق مختلف شهر تهران از نظر آسیب‌پذیری باشد نشان می‌دهد آسیب‌پذیرترین بخش‌های شهری بر بافت‌های فرسوده با تراکم جمعیتی بسیار بالا منطبق است. بافت‌های ریزدانه ناپایدار در کنار تخریب مسیل‌های عمده انتقال رواناب در بخش‌های جنوبی، مرکزی و شرقی شهر تهران می‌تواند از علت‌های اصلی آسیب‌پذیر بودن این بخش‌ها در مقابل سیلاب باشد.
بر این اساس چون بیشترین مساحت تهران به کاربری مسکونی در مناطق 7 تا 18 با بلوک‌های فرسوده اختصاص دارند، لذا بیشترین صدمه سیلاب متوجه این مناطق در تهران است.
