پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

سروکله طرح‌واره‌ها از کجا پیدا می‌شود؟

اجازه دهید کارمان را با تعریف مفهوم طرح‌واره شروع کنیم. به صورت کلی طرح‌واره را نگاه بنیادین انسان به زندگی در نظر می‏گیریم. اما خب این تعریف قدری سخت به نظر می‏رسد. بنابراین کمی آن را ساده‏تر می‏کنیم. با توجه به اتفاقاتی که در کودکی برای انسان می‏افتد، او شروع به ایجاد چهارچوب‏های ذهنی کوچکی در قبال مسائل خاص برای خود می‏کند و این چهارچوب‏ها تبدیل به بینش او نسبت به زندگی و حوادث آن می‏ شود. بنابراین طرح‌واره‏ ها سبب می ‏شوند که ما در طول زندگی با توجه به محرک‏های بیرونی و اتفاقاتی که در اطرافمان می ‏افتد، واکنش‏های مشابه نشان دهیم. اما طرح‌واره ‏ها انواع مختلفی دارند که می ‏توانند مثبت یا منفی و سازگار یا ناسازگار باشند.

جنگ یا فرار؟

یک قاعده کلی در مورد طرح‌واره ‏ها را نباید فراموش کنیم که هر انسانی با توجه به ویژگی‏ های شخصیتی که دارد، به سه سبک مختلف با طرح‌واره خود همراه می‏ شود. اولین مدل برخورد را «تسلیم» می‏گوییم که فرد در آن اتفاقات بدی را که در زندگی برایش می‏افتد، حق خود می‏داند و به‌اصطلاح خود را بدشانسی تلقی می‏کند که همه کاسه کوزه‏ها باید سر او بشکند. اما در قدم دوم کسانی قرار دارند که از سبک «اجتنابی» استفاده می‏کنند. بدین معنا که سعی می‏کنند طرح‌واره خود را فعال کنند و هیچ‌وقت خود را درگیر شرایطی که ممکن است در آن برایشان ریسک وجود داشته باشد (مثلا روابط عاطفی)، نمی‏کنند. و درنهایت کسانی که از روش «جبران افراطی» استفاده می‏کنند و به جنگ طرح‌واره خود می‏روند و به صورت کاملا متضاد با آن عمل می‏کنند. این افراد حتی امکان دارد که درست برخلاف سبک و تربیت دوران کودکی خود زندگی کنند.

حسادت و رابطه ناامن با والدین

برای شروع سراغ کسی می‏رویم که از حسادت رنج می‏برد. حسادت یک هیجان است که می‏تواند بسیار فراگیر باشد، یا در مورد موضوعی خاص مثلا در محیط کار یا در خانه خودش را نشان دهد. به‌ صورت کلی کسانی که از حسادت رنج می‏برند، در کودکی از رابطه عاطفی سالم و امنی با والدینشان برخوردار نبوده‏اند و نبود این رابطه به سطح عزت ‏نفس و خودانگاره آن‌ها آسیب زیادی زده است و چون از درون خود را ضعیف در نظر می‏گیرند، به دیگران حسادت می‏کنند. در مورد چگونگی شکل‏گیری احساس حسادت می‏توانیم چند طرح‌واره را به‌عنوان ریشه آن در نظر بگیریم. اول از طرح‌واره شکست شروع می‏ کنیم که زمانی در انسان شکل می ‏گیرد که والدین موفقیت‏های فرزند خود را نادیده می ‏گیرند و مدام او را با دیگران یا معیار سرسختانه مقایسه می‏کنند.

 این طرح‌واره همیشه مانند صدایی در ذهن او بازنوازی می‏شود که «تو همیشه در زندگی شکست می‏خوری» و بعد از تجربه چند شکست دیگر طرح‌واره کنترل تمام زندگی فرد را در دست می‏گیرد. اما کسی که سبک برخورد او با طرح‌واره شکست «تسلیم» است، ممکن است احساس حسادت بسیاری را نسبت به موفقیت دیگران در محیط کار تجربه کند، چون این باور در او نهادینه شده که شانسی برای موفقیت ندارد.

چطور حسادت نکنیم؟

بهترین راه‌کار برای خلاصی از این طرح‌واره یادآوری خاطرات کودکی است و این‌که آیا واقعا زمانی که فرد سرزنش می‏شده، یا والدین او را با دیگران مقایسه می‌کردند، حق او بوده یا نه. و در بزرگ‌سالی باید روی دستاوردها و توانایی‏های خود متمرکز شود تا راحت‏تر بتواند باورهای منفی خود را دور بریزد. یکی دیگر از راه‌کارهای بسیار ساده برای شکستن این طرح‌واره، برنامه‏ ریزی هوشمندانه است، چون با کسب موفقیت و دستاورد به کمک برنامه‏ ریزی، آرام ‏آرام طرح‌واره رنگ‌وبوی خود را از دست می‏ دهد.

وقتی محرومیت عاطفی جدی می‌شود

اما طرح‌واره دیگری که می ‏تواند در این گیرودار حضور داشته باشد و افراد معمولا به‌راحتی نمی‏ توانند از شر آن خلاص شوند، طرح‌واره محرومیت هیجانی است. این طرح‌واره یکی از بدترین طرح‌واره ‏های ناسازگار است که مانند بقیه تله‌های زندگی در کودکی شکل می‏ گیرد و ریشه آن عدم توجه سالم والدین به کودک و نیازهای اوست. فردی که از این طرح‌واره رنج می‏ برد، به دلیل این‌که توجه سالم در کودکی دریافت نکرده‏ است، به دیگران حسادت می ‏کند و این احساس حسادت می‏ تواند تمام زندگی او را تحت‌تاثیر قرار دهد.

دریافت توجه سالم در بزرگ‌سالی و زدودن الگوهای مخرب و فراموش کردن خاطرات دردناک کودکی می ‏تواند بهترین راه‏حل برای این موضوع باشد. سومین طرح‌واره‏ای را که به‌عنوان ریشه حسادت می‏ توانیم در نظر بگیریم، طرح‌واره نقص و شرم است که سرزنش و تحقیر شدید کودک توسط والدین ریشه اصلی شکل‏گیری این طرح‌واره است. کسانی که از این طرح‌واره رنج می‏برند، باید عزت‏نفس درونی خود را تقویت کنند تا سطح اعتمادبه‌نفسشان افزایش پیدا کند و به کمک آن بتوانند احساسات مثبتی را تجربه کنند.

رقابت‌جویی و تله استحقاق

در طرف مقابل حس رقابت‏جویی یا برتری‌خواهی می‏ تواند از طرح‌واره‏ای به نام استحقاق سرچشمه گرفته شود، به صورتی که  فرد خودش را به‌عنوان بهترین در نظر می‏گیرد و خود را در شرایط بسیار سخت کاری قرار می‏دهد تا با کار طاقت‏فرسا خود را به بهترین و شماره یک تبدیل کند تا مرکز توجه دیگران باشد. فردی که درگیر طرح‌واره استحقاق است، باید از رفتارهای سرسختانه خود در محیط کار دست بردارد و به جای ایده‌آل‏گرایی، به سراغ واقعیت‏ های زندگی خود برود و محدودیت‏ ها را بپذیرد.

منبع: «ماهنامه سرآمد»