پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

آنچه امروز در دنیا -و از جمله در ایران- مورد توجه و بررسی قرار گرفته، بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی موجود در بند ناف نوزاد تا سلول‌های بنیادی بزرگسالی در درمان بیماری‌های گوناگون است چرا که سلول‎های بنیادی سلول‌هایی هستند که قابلیت تمایز و تبدیل به سلول‌های دیگر را دارند و همه بیماری‌های بدن انسان را که به سطح زیر بافت بدن رسیده باشند، درمان می‌کنند. دانش سلول‌های بنیادی حداقل 7 گروه از بیماری‌های صعب‌العلاج را درمان می‌کند و در زمینه‌‌ ترمیم بافت پوستی، زیبایی، استخوانی و... استفاده‌ دارد.

باید توجه داشت که بیماری ‌سلولی از جمله بدترین‌ بیماری‌های تهدیدکننده بدن انسان است زیرا این سلول‌ها قدرت تمایز و تکثیر فراوان دارند.

لباس دانش سلولی بر تن ایران

ایران به دانش هسته‌ای و سلولی دست یافته است و هر روز بر میزان این دانشِ آن افزوده می‌شود. اما همواره ادامه روند پیشرفت و توسعه در کشور مطالبه مسئولان کشور است، به گونه‌ای که رئیس‌جمهوری در سال جاری بارها بر توسعه دانش‌بنیان و استفاده از علم روز تاکید کرده ‌است. همین شهریور امسال بود که نخستین گردهمایی مدیران 443 شرکت دانش‌بنیان در حوزه سلامت با حضور رئیس‌جمهوری، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس دفتر رئیس‌جمهوری برگزار و بر نقش تعیین‌کننده دانش‌بنیان در توسعه علم تاکید شد.

سابقه دانش سلولی در جهان به حدود 40 سال پیش و در ایران به بیش از 25 سال پیش برمی‌گردد. ایران در طول این سال‌ها توانسته است روز به روز بر دانش سلولی خود بیفزاید. به ویژه در دهه اخیر، استفاده از دانش سلولی به واسطه مراکزی مانند بیمارستان شریعتی و موسسه پژوهشی «رویان» که در میان مردم شناخته‌شده ‎است، بخشی از توانایی این دانش را نشان داده و جامه این دانش را بر تن ایران پوشانده است. اما این تلاش باید بیشتر و هر روز بر وزن این دانش در ایران افزوده شود.

ایران در دهه‌های اخیر همواره با تحریم‌ها و موانعی مواجه بوده، با این حال توانسته است در طول این سال‌ها دانش سلولی‌اش را - همچون دانش هسته‌ای - گسترش دهد به گونه‌ای که از سال 2010 میلادی تاکنون این گستردگی شتاب بیشتری پیدا کرده و جذابیت‌های گاه علمی و گاه درمانی بر پذیرش و استقبال از این دانش افزوده است.

با گسترش هر دانش و تکنولوژی، بازار آن هم گسترش می‌یابد بنابراین دانش سلولی هم بازار خود را پیدا کرده و توانسته است موفقیت‌هایش را به معرض نمایش بگذارد. امروزه در بازار جهانی سهم دانش سلولی کشورها روز به روز در حال افزایش است و سهمی که شاید 10 سال پیش در کل دنیا حدود 2 یا 3 میلیارد دلار بود، پیش‌بینی می‌شود در سال 2020 از 46 میلیارد دلار و در سال 2030 از 100 هزار میلیارد دلار عبور کند و در سال 2050 بیش از 500 هزار میلیارد دلار درآمد بازار این دانش در جهان باشد.

نقش دانش‌بنیان در پیشرفت دانش سلولی

مقام معظم رهبری در خصوص اقتصاد دانش‌بنیان فرمود‌ه‌اند که امروز شرایط کشور از لحاظ پیشرفت‌های علمی به گونه‌ای است که می‌توانیم رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان را با بلندپروازی جزو اهداف خود قرار دهیم چرا که اقتصاد دانش‌بنیان از مهم‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی هر کشور است و اگر این موضوع مورد توجه جدی قرار گیرد، قطعا چرخه علم تا ثروت تکمیل خواهد شد.

با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر این مساله، اکنون باید در کشور در حوزه دانش سلول‌های بنیادی حرکتی عظیم صورت گیرد. در حال حاضر تنها چند شرکت در این زمینه فعالیت می‌کنند و یکی از معروف‌ترین آن‌ها که زیر نظر جهاد دانشگاهی قرار دارد، پژوهشکده رویان است. از این رو نیاز است با گسترش علم و کاهش موانع بین‌المللی، ایران نیز به توسعه این دانش مهم دست یابد. گرچه اکنون نیز دستاوردهای ایران در میان کشورهای در حال توسعه در این بخش تحسین‌برانگیز است.

همان‌طور که گفته شد، دانش سلول‌های بنیادی قادر است بیش از 60 نوع بیماری کشنده و صعب‌العلاج را درمان ‌کند که استفاده از آن در ایران و سایر کشورها صورت می‌گیرد و مورد تایید بین‌المللی نیز قرار گرفته است. استفاده دیگری که این دانش دارد، در درمان بیماری‌های مزانشیمال یا استرومایی است. با این سلول‌ها بیماری‌هایی از جمله اختلالات خونی بدخیم و غیربدخیم، نارسایی‌های مغز استخوان، نقص ایمنی‌های کشنده،‎ اختلال متابولیسم بدن، برخی تومورها و بیماری‌های خودایمن درمان می‌شوند. استفاده دیگری که از این سلول‌ها می‌شود و امروز بسیار پرطرفدار هم شده (البته در مرحله مطالعات بالینی قرار دارد) و آن‌ها را بیشتر به سمت بازار علم سوق داده می‌دهد، درمان بیماری‎های مربوط به چربی‌، غضروف، استخوان، سلول‌های ماهیچه‌ای، کبد، سیستم عصبی و... است که البته هنوز در فاز کارآزمایی اولیه هستند و تعدادی هم به بازار ارائه شده‌اند.

ایران بر قله سلول‌های بنیادی

تعداد کشورهایی که توانسته‌اند به این دانش مهم دست یابند، زیاد نیست، اما با پیگیری تاکیدات و حمایت‌های مقام معظم رهبری، ایران نیز توانسته به آن دست یابد به طوری که در سطح‎ جهان در این زمینه حرفی برای گفتن دارد. حضور مقتدرانه ایران در حوزه دانش سلولی در سطح منطقه به گونه‌ای شده است که حدود 13 کشور از جمله عراق، آذربایجان، ارمنستان و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس از ایرانی‌ها درمان سلولی را مطالبه می‌کنند زیرا ایران به خوبی توانسته است خود را در این عرصه نشان دهد.

مزه خدمات بنیادی زیر دندان مردم

در حال حاضر همه روش‌های به‌روز دنیا در حوزه خدمات پیشرفته سلولی و پیوند سلول‌های بنیادی در ایران قابل استفاده و انجام است. شاید اکنون تنها 20 یا 30 کشور جهان این توانایی را داشته باشند که ایران هم یکی از آ‌ن‌هاست. ایران در طول ‌سال‌های فعالیتش توانسته در حوزه ناباروری و درمان با سلول‌های بنیادی خدمات زیادی به مردم ارائه دهد. نکته دیگر این‌که مراکز تحقیقاتی و علمی در این زمینه در ایران توسعه کمی و کیفی یافته است و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در دو سال اخیر به تعداد این مراکز افزوده و بر افزایش تعداد آن‌ها تاکید دارد. گسترش این دانش در ایران به اندازه‌ای است که وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و ستاد سلول‌های بنیادی، جهاد دانشگاهی و دانشگاه آزاد اسلامی نیز فعالیت‌ می‌کنند. اما گفته می‌شود این دانش هنوز هم به توسعه کمی و کیفی نیاز دارد چرا که علوم سلولی از اهمیتی همانند علوم هسته‌ای برخوردارند و جزو برتری‎های کشورمان محسوب می‌شوند و باید بیش از پیش مورد حمایت قرار گیرند.

آخرین وضعیت دانش سلولی در کشور

گفته می‌شود شرکت‌های دانش‌بنیان از مولفه‌های اقتصاد مقاومتی هستند از این رو به نظر می‌رسد اکنون که مقامات کشور بر همراهی با اقتصاد مقاومتی تاکید می‌کنند، دانش‌بنیان نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد تا نه‌تنها اقتصاد، بلکه توسعه علم و فرهنگ نیز با پیشرفت همراه شود.

به تازگی دکتر امیرعلی حمیدیه، دبیر ستاد سلول‌های بنیادی و عضو هیات‌رئیسه پیوند سلول‌های بنیادی آسیا و اقیانوسیه، در اولین کنفرانس خبری خود پس از ورودش به ستاد سلول‌های بنیادی اعلام کرد در حال حاضر سند راهبردی این ستاد در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است که برنامه استراتژیک و نقشه راه کشور تا افق 1404 در بخش دانش سلول‌های بنیادی را مشخص می‌کند.

وی که فوق‌تخصص خون و پیوند سلول‌های بنیادی کودکان است، گفت با همکاری دانشمندان ایرانی - چه آن‌ها که داخل کشور هستند و چه آن‌‌ها که خارج از کشور هستند - تا 10 سال دیگر تیمی قوی برای همسو شدن فعالیت‌ها در حوزه سلول‌های بنیادی تشکیل می‌شود. همچنین از دیگر برنامه‌ها، آماده کردن زیرساخت‌های آموزشی، پژوهشی و درمانی است که قرار است هر سه حوزه همزمان فعالیت گسترده داشته باشند.

وی همچنین گفت که در حال حاضر تعداد مراکز سلول‌درمانی در کشور کم است و باید حداقل در هر استان یک مرکز راه‌اندازی شود و بدانیم که ایران فقط تهران نیست. در این زمینه در 5 ماه نخست امسال، دو آیین‌نامه با همکاری ستاد سلول‌های بنیادی و معاونت علمی ریاست‌جمهوری آماده و به سازمان‌های متولی امر دانش سلولی در وزارت بهداشت تهیه و ابلاغ شده است. با تدوین این آیین‌نامه،‎ دانش سلول‌های بنیادی در ایران صاحب قانون شد.

حمیدیه به فعالیت‌های گسترده‌ در زمینه این دانش اشاره و تاکید کرد که باید بتوانیم بازار این علم را در کشورهایی که به آن دست نیافته‌اند، پیدا کنیم و هزینه توسعه آن را از راه ارائه محصولات و خدمات به این کشورها تامین کنیم. نباید تنها به این فکر باشیم که نفت زیر پایمان را بفروشیم تا علم ما پیشرفت کند. تا زمانی‌ که برنامه‌ریزی، قانون، آیین‎نامه و استاندارد نداشته باشیم نمی‌توان در این حوزه کار کرد. معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بر افزایش توان دانش سلولی کشورمان تاکید دارند.

منبع: «ماهنامه دانش بنیان»