پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

آلفردبرنارد نوبل که بود

در21 اکتبر سال1833 در شهر استکهلم سوئد چشم به جهان گشود. در هشت سالگی به همراه خانواده‌اش عازم روسیه شد و نشانه‌های علاقه به علوم و به‌ویژه شیمی در همان نخستین سال‌های کودکی در آلفردبرنارد نوبل پدیدار شد. آموخته‌هایش را به شکل خودآموز فراگرفت و هیچ‌گاه تحصیلات دانشگاهى را از سر نگذراند. در سال1863 به سوئد بازگشت و در کارگاه پدر در هلنبورگ به‌عنوان شیمی‌دان مشغول به کار شد. او در تولید صنعت مواد منفجره نیتروگلیسرین موفقیت بسیارى به دست آورد. در سال1864 انفجارى منجر به ویرانى کارخانه و مرگ چند نفر ازجمله برادر جوان‌ترش شد. پس از آن‌که کارخانه‌هایى در آلمان و نروژ ساخته شدند، نوبل در سال1867 اختراع نوعى از نیترو گلیسیرین به نام دینامیت را به ثبت رسانید. در دینامیت او نیتروگلیسیرین جذب خاک دیاتومه جامد بى‌اثر شده بود. از این‌رو کارکردن با آن ایمن‌تر بود. این اختراع به‌سرعت کار ساخت‌وسازها را در بسیارى از کشورها بهبود بخشید.

نوبل در سال 1875 ژلاتین منفجرشونده قوى‌ترى را ارائه داد که در آن نیتروگلیسیرین با نیتروسلولز، ژلاتینى شده بود. اختراع او طرح‌هاى بزرگ راه‌سازى مانند کانال کورینث و تونل گوتارد را امکان‌پذیر ساخت. در سال1887 بالبیست ماده منفجره بیدود را براى امور نظامى معرفى کرد. آلفرد نوبل مردى تنها غالبا بیمار، فروتن، کم‌رو و دوست‌دار انسان‌ها بود. او در10 دسامبر سال1896 پیش از تحقق ایده‌هایش در منزل شخصى‌اش واقع در سن رمو ایتالیا چشم از جهان فروبست.

وصیت‌نامه‌ای با محوریت جایزه سالانه

او در وصیت‌نامه خود نوشت تمام دارایى‌هایم طبق آن‌چه در پى مى‌آید، تقسیم شود. این سرمایه به شکل اوراق بهادار معتبر توسط کارگزارانم از طریق تاسیس صندوقى به‌عنوان جایزه سالانه به کسانى اعطا می‌شود که در سال‌هاى گذشته خدمت بزرگى به جامعه انسانى انجام داده باشند. این جایزه به پنج قسمت مساوى تقسیم و هر یک از آن‌ها به یکى از موارد زیر اختصاص داده می‌شود. یک سهم براى کسى که مهم‌ترین اختراع و اکتشاف در زمینه علوم فیزیک انجام داده، یک‌پنجم براى کسى که مهم‌ترین و مفیدترین اکتشافات را در زمینه علوم شیمى انجام داده، یک سهم براى کسى که مهم‌ترین کشف در رشته فیزیولوژى یا پزشکى را انجام داده، یک‌پنجم براى کسى که برجسته‌ترین اثر ادبى را خلق کند و یک سهم باقی‌مانده هم به کسى تعلق می‌گیرد که بیشترین یا بهترین اقدام را براى ایجاد صلح و برادرى و فروکاستن آتش دشمنى بین ملت‌ها و برقرارى دوستى انجام دهد. جایزه نوبل شامل مدال افتخار یا دیپلم شخصى و مبالغى وجه نقد است که طبق بند چهارم اساس‌نامه بنیاد نوبل بیش از سه نفر نمی‌توانند در جایزه سهیم باشند. جایزه تنها به کسانى که در قید حیات هستند، تعلق می‌گیرد، مگر آن‌که نامزدى شخص وفات‌یافته پیش از مرگش اعلام شده باشد. مراسم در سالن کنسرت استکهلم برگزار می‌شود و پادشاه سوئد شخصا دیپلم افتخار و سند تاییدکننده مبلغ جایزه را به دست برندگان می‌دهد.

دیپلم افتخار فیزیک و شیمى توسط آکادمى سلطنتى علوم سوئد و دیپلم فیزیولوژى یا پزشکى توسط انستیتوى کارولینا تهیه می‌شود. صحافى دیپلم‌ها بر عهده صحافى HASSLERو FALTHاست. جلدها از چرم بسیار مرغوب بز است. دیپلم فیزیک داراى جلد آبى‌رنگ و دیپلم شیمى و فیزیولوژى داراى جلد قرمز است. به‌علاوه خوش‌نویسان آرمى را که از ترکیب حروف اول اسم شخص تشکیل مى‌شود، روى هر یک از دیپلم‌هاى اختصاصى برندگان حکاکى مى‌کنند و دیپلم‌ها درون جعبه‌اى از جنس مقوا که براى حفظ دیپلم‌ها طراحى شده، قرار مى‌گیرد.

طبق اساس‌نامه بنیاد نوبل که با حضور پادشاه وقت سوئد در 29ژوئن سال1900 تنظیم شده، هیئت اهدای جوایز موظف به تقدیم حواله مبلغ جایزه و تقدیرنامه اختصاصى به برندگان است. مدال نوبل فیزیک، شیمى، پزشکى و ادبیات توسط مجسمه‌ساز نروژى، گوستاو ویگلند، طراحى شده است .

در یک طرف مدال سوئدى تصویرى از نوبل و طرف دیگر آن سالروز تولد و مرگ نوبل با حروف لاتین نگاشته شده است. این مدال تا سال1980 به وزن 200گرم و از طلاى18 عیار تهیه می‌شد. از آن زمان تاکنون مدال از ترکیبى از طلاى 18عیار با 24عیار تهیه می‌شود. مبلغ جایزه در سال1900 ،150 هزار و800 کرون سوییس بوده که در سال1923 به کمترین حد خود یعنى115 هزار کرون سقوط کرد. اما در سال‌هاى اخیر این مبلغ به‌طور قابل توجهى افزایش یافته. یک میلیون کرون در سال1981، دو میلیون کرون در سال1986، سه میلیون کرون در سال1989، چهارمیلیون کرون در سال1990، شش میلیون کرون در سال2000 و10میلیون کرون در هر رشته به برندگان اهدا می‌شود.

کمیته‌های پنج‌گانه نوبل چه کسانی هستند

کمیته‌های پنج‌گانه نوبل هریک سه تا پنج عضو دارند که توسط هیئت مربوط تعیین می‌شوند. کسی نمی‌تواند خود را نامزد دریافت جایزه نوبل کند. کسانی‌ که می‌توانند معرف نامزدهای جوایز نوبل باشند، به این قرار هستند: برندگان سابق جوایز نوبل (در رشته مخصوص خود)، اعضای هیئت اعطای جوایز و اعضای کمیته‌های نوبل (در رشته مخصوص خود)، استادان برجسته دانشگاه و آن‌هایی که توسط اعطاکنندگان جوایز انتخاب می‌شوند. ناشر اثر نامزد (در مورد ادبیات)، اعضای پاره‌ای از سازمان‌های پارلمانی یا حقوقی بین‌المللی(برای جایزه صلح) و اعضای پارلمان‌ها و کابینه‌ها(برای جایزه صلح).

هم‌چنین کمیته‌ها و موسساتی که جزو هیئت انتخاب جوایز هستند، اغلب نام برندگان را در ماه اکتبر اعلام می‌کنند. این جوایز در مراسمی رسمی که در 10 دسامبر یعنی سالگرد درگذشت آلفرد نوبل برگزار می‌شود، به برندگان اهدا می‌شود. مراسم جایزه صلح نوبل از 1905 تا 1946 در موسسه نوبل نروژ، پس از آن در ابتدا در دانشگاه اوسلو و از سال 1990 در عمارت شهرداری اوسلو برگزار شده ‌است. سایر مراسم‌ اهدای جوایز از سال 2005 در سالن کنسرت استکهلم برگزار شده‌اند. در حال حاضر مبلغ اهدایی در حدود 10 میلیون کرونای سوئد (اندکی بیش از یک میلیون یورو یا 1/3 میلیون دلار ایالات متحده) است. اصولا اهدای این مبلغ با این هدف صورت گرفته که برندگان نوبل، به دور از فشار تامین هزینه‌ها، به کار و پژوهش ادامه دهند. اما واقعیت این است که بسیاری از برندگان، پیش از دریافت این مبلغ بازنشسته می‌شوند. اگر در یک گروه دو نفر برنده شوند، مبلغ نام‌برده میان دو نفر نصف می‌شود. اگر شمار برندگان سه نفر باشد، کمیته اهدای جوایز مختار است که این مبلغ را به‌طور برابر میان سه نفر تقسیم کند، یا این‌که به یکی از برندگان یک‌دوم و به هر یک از دو نفر دیگر یک‌چهارم مبلغ یادشده را اهدا کند. معمولا دریافت‌کنندگان این مبلغ، آن را برای اهداف علمی، فرهنگی یا انسان‌دوستانه وقف می‌کنند.

از سال 1902، شاه سوئد، به‌جز جایزه صلح نوبل، رسما همه جوایز را در استکهلم اهدا کرده ‌است. پادشاه اسکار دوم در ابتدا با اهدای جوایز بزرگ ملی به خارجی‌ها مخالف بود، اما گفته می‌شود پس از آن‌که به ارزش تبلیغاتی این جوایز برای کشورش پی برد، نظرش عوض شد. اولین جایزه صلح نوبل در سال 1901 توسط رئیس مجلس نروژ اهدا شد، تا این‌که در سال 1904 کمیته نوبل نروژ تشکیل شد. پنج عضو این کمیته توسط پارلمان نروژ (استورتینگت) گمارده می‌شوند و انجام امور مقدماتی مربوط به داوری و نیز اهدای جایزه صلح نوبل بر عهده این کمیته است. اعضای این کمیته مستقل هستند و به قانون‌گذاران پاسخ‌گو نیستند. اعضای دولت نروژ حق عضویت در این کمیته را ندارند.

روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده

در مقایسه با سایر جوایز، روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده جوایز نوبل طولانی و موشکافانه‌ است. به همین دلیل است که در گذر سال‌ها، جوایز نوبل به مهم‌ترین و معتبرترین جوایز در نوع خود تبدیل شده است. فرم‌هایی که به منزله دعوت‌نامه‌های شخصی و اختصاصی است، به سه‌هزار شخص منتخب ارسال می‌شود تا از آن‌ها برای اعلام نامزدی دعوت به عمل آید. به‌عنوان مثال، بنیاد نوبل اعلام کرده ‌است که در مورد جایزه صلح ممکن است افراد زیر نامزد شوند: اعضای مجامع ملی و دولت‌های کشورها، اعضای دادگاه‌های بین‌المللی، روسای دانشگاه‌ها، اساتید علوم اجتماعی، تاریخ، فلسفه، حقوق و الهیات، روسای موسسات تحقیقات صلح و موسسات سیاست خارجی، افرادی که جایزه صلح نوبل را دریافت کرده‌اند، اعضای هیئت مدیره سازمان‌هایی که جایزه صلح نوبل دریافت کرده‌اند، اعضای فعال یا اعضای سابق کمیته نوبل نروژ و مشاورانی که پیش‌تر توسط کمیته نوبل نروژ منصوب شده‌اند. البته ناگفته نماند که برای جوایز دیگر نیز، این شرایط حکم‌فرماست.

مهلت دقیق اعلام نامزدی 31 ژانویه است. اعلام نامزدی توسط خود شخص از درجه اعتبار ساقط است. هم‌چنین افرادی که زنده هستند، می‌توانند نامزد دریافت این جایزه شوند. بر خلاف بسیاری جوایز دیگر، نامزدهای دریافت جایزه نوبل به‌طور علنی معرفی نشده و هرگز به آن‌ها اعلام نمی‌شود که نامزد دریافت جایزه هستند. موارد ثبت‌شده به مدت 50 سال مهروموم می‌شوند.

پس از پایان مهلت اعلام نامزدی، یک کمیته موارد نامزدی را جمع‌آوری می‌کند تا به فهرست اولیه‌ای که از 200نامزد تشکیل شده، برسد. این فهرست برای کارشناسان منتخب در حوزه کار هر یک از نامزدها فرستاده می‌شود تا این‌که فهرست یادشده به 15نامزد نهایی محدود شود. پس از آن گزارشی را به پیوست نظرات مربوط تهیه می‌کند و آن را به آکادمی یا بر حسب زمینه جایزه به دیگر نهاد مربوط می‌فرستد. برای روشن‌تر شدن این‌که این موسسات در چه حد و اندازه‌ای هستند، مجمع جایزه پزشکی را مثال می‌زنیم که 50 عضو دارد. اعضای موسسه تشکیل جلسه می‌دهند و برای انتخاب برنده(ها) جایزه رأی‌گیری می‌کنند. روند انتخاب برنده نهایی در بین زمینه‌های گوناگون اندکی با هم متفاوت است. برای نمونه در ادبیات به‌ندرت به بیش از یک نفر جایزه اهدا می‌شود، اما سایر جایزه‌ها معمولا برای چند نام در نظر گرفته می‌شوند.

این چهار نفر

خوب است بدانید در تاریخ جوایز نوبل تنها چهار نفر بوده‌اند که دو بار موفق به دریافت جایزه شده‌اند. این افراد عبارت‌اند از: ماری اسکلودوسکا کوری به ترتیب در رشته فیزیک با موضوع کشف رادیو اکتیویته به سال 1903 و در رشته شیمی با موضوع انزوای رادیوم خالص در سال 1911.  لینوس پاولینگ در رشته شیمی با محوریت نظریه اوربیتال به‌هم‌آمیخته در سال 1954 و صلح با موضوع عمل‌گرایی پیمان منع آزمایش‌های هسته‌ای در سال 1962. جان باردین در رشته فیزیک با موضوع اختراع ترانزیستور در سال 1956 و در سال 1972 نیز در همان رشته با موضوع نظریه ابررسانایی. هم‌چنین فردریک سانگر نیز در سال‌های 1958 و 1980 در رشته شیمی به ترتیب با موضوعات ساختار مولکول انسولین و توالی ویروس نوکلئوتاید موفق به دریافت این جایزه شد. علاوه بر این، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در سال‌های 1917، 1944 و 1963 جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. دو جایزه اول، به‌طور ویژه به دلیل تلاش‌های این گروه در طول جنگ‌های جهانی اعطا شد. هم‌چنین تنها خواهر و برادری که برنده جایزه نوبل شدند، جان تینبرگن (اقتصاد، 1969) و برادر کوچک‌ترش نیکو تینبرگن (پزشکی، 1973) بودند.

تاکنون دو نفر هم برنده هر دو جایزه اسکار و نوبل شده‌اند. جورج برنارد شاو از ایرلند در سال1952 جایزه ادبیات نوبل را برد و در سال 1938 به دلیل بهترین بازی روی صحنه، جایزه اسکار را به خود اختصاص داد. و ال گور آمریکایی در سال 2007 نوبل صلح را به‌خاطر تلاش برای پایان جنگ عراق گرفت و در فوریه 2008 اسکار بهترین فیلم مستند را برای کارگردانی فیلم «یک حقیقت آزاردهنده» به دست آورد..„