بخش اول گفت‌وگو با دکتر سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری روز گذشته منتشر شد. وی در بخش اول به چالش خروج نخبگان اشاره کرد و از آن به عنوان یک چالش جهانی یاد کرد که نمونه‌های بسیاری در کشورهای اتحادیه اروپا مشاهده می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، معاون
علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه این گفت و گو، بزرگترین راهبرد
معاونت را تحقق موضوع اقتصاد دانش‌بنیان نام برد و گفت: اگر بتوانیم این
فرهنگسازی را در کشور صورت دهیم که برای رسیدن به این اقتصاد باید همه
همکاری کنند و ارزش نیروی انسانی را دریابیم، در مدت کوتاهی شاهد تحولات
جدی در این زمینه خواهیم بود؛ چراکه استارتاپ‌ها علاوه بر ایجاد اشتغال،
افراد جامعه را آگاه می‌کند که فردی که نه خانواده پولداری دارد و نه خود
وی صاحب سرمایه هنگفتی است، می‌تواند با ارائه ایده‌های نوآورانه در جامعه
زمینه‌ساز تحولات عظیم شود.
سورنا ستاری در سخنان خود با تاکید بر ضرورت توجه به نیروی انسانی به عنوان موتور محرک اقتصاد دانش‌بنیان و مقاومتی تاکید کرد: استاندارهای کشور، همان طور که از کشف معدن گچ و فولاد در کشور خوشحال می‌شوند، در مواجهه با استعدادهای برتر نیز باید خوشحال شوند و نگران این موضوع باشند که چرا این استعدادها در استان‌های خود به‌کار گرفته نمی‌شوند.
ایجاد شهر دانش بنیان، ایجاد کشش بازار برای جذب محصولات دانش بنیان داخلی و تلاش برای هدایت شرکت‌های دانش بنیان به سمت سرمایه گذاری خطر پذیر از دیگر موضوعاتی است که ستاری در بخش اول گفت‌وگوی خود با ایسنا از آن سخن گفت.
سرمایه‌گذاری خطرپذیر در فضای بی‌اعتمادی
رییس بنیاد ملی نخبگان در بخش دوم و پایانی گفت‌وگوی خود با ایسنا، عنوان شدن بی‌میلی برخی شرکت‌ها نسبت به سرمایه‌گذاران خطر پذیر به دلیل نگرانی از افشا شدن طرح‌هایشان را بهانه‌جویی این شرکت‌ها دانست و اظهار کرد: البته در کشور در زمینه مالکیت فکری و صنعتی قانون خوبی نداریم ولی لایحه مالکیت معنوی به مجلس ارسال شده است و چون این لایحه فوریت نداشته، تصویب آن زمان‌بر شده است.
وی با طرح این سوال که آیا یک نظام سختگیر مالکیت صنعتی و فکری به نفع شرکت‌های دانش‌بنیان است یا خیر، گفت: در بسیاری از کشورها اعتقاد بر این است که تدوین نظام‌های سختگیرانه برای مالکیت صنعتی و فکری به ضرر شرکت‌ها است و این امر در برخی از حوزه‌های دانش‌بنیان مانند حوزه IT صادق است. از طرفی در حوزه زیست‌فناوری و دارویی که باید فرمولاسیونی را ارائه دهند به نفع این شرکت‌ها است که قوانین سخگیرانه حاکم باشد.
ستاری با بیان اینکه ثبت اختراع در آمریکا ۳ تا ۵ سال طول می‌کشد، گفت: در حالی که ثبت این اختراع در ایران در مدت یک ساعت انجام می‌شود ولی از سوی دیگر اگر در ایران طرحی دزدیده و یا از آن کپی‌برداری شود صاحب ایده نمیتواند از آن دفاع کند ولی در آمریکا امکان دفاع از اختراعات وجود دارد. این تفاوت در ماهیت قانون است که باید این موارد را اصلاح کرد.
وی در ادامه افزود: ولی موضوعی که مطرح است این است که امروزه فناوری به سرعت تغییر می‌کند و زمان ۵ سال برای ثبت اختراعات موجب خواهد شد تا فناوری‌های دیگری جایگزین آن شود از این رو در همه دنیا این سوال طرح می‌شود که آیا نظام مالکیت معنوی به نفع محققان است یا خیر.
رییس بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر ضرورت توجه به سرمایه‌گذاری بر روی اختراعات، یادآور شد: سرمایه گذاران خطر پذیر می‌دانند که ایده بدون صاحب ایده، موجودیتی ندارد و بر این اساس ما در بورس ایده با کمک سازمان بورس، نظامی را برای خرید و فروش ایده راه‌اندازی کردیم.
به گفته وی در این نظام صاحبان ایده ضمن آنکه می‌توانند ایده‌های خود را قیمت‌گذاری کنند، مطمئن خواهند بود که ایده آنها به ثبت می‌رسد و در نظام صحیحی ایده خود را معامله می‌کنند.
میزان مرگ‌ومیر شرکت‌ها
ستاری در خصوص میزان مرگ‌ومیر شرکت‌های دانش‌بنیان، توضیح داد: طبیعت استارتاپ‌ها این است که از میان هر ۱۰ شرکت نوپا، تنها ۲ تا ۳ شرکت می‌توانند به حیات خود ادامه دهند و بیشتر آنها با شکست مواجه خواهند شد ولی نتایج مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد اشخاصی که در این شرکت‌ها شکست میخورند تا پایان عمر بارها شانس خود را برای تشکیل استارت آپ‌های جدید امتحان می‌کنند.
وی با تاکید بر ضرورت فرهنگسازی در این زمینه اظهار کرد: باید به گونه‌ای فرهنگسازی شود که اگر شرکتی با شکست مواجه شد بتواند مجددا در مسیر درست به فعالیت خود ادامه دهد؛ چرا که فردی که با شکست مواجه می‌شود تجربیاتی کسب کرده است.
ستاری طبیعت راه‌اندازی کسب و کارهای دانش‌بنیان را وارد شدن به یک مبارزه دانست و گفت: در این راه عده‌ای می‌برند و عده‌ای می‌بازند ولی افرادی که می‌بازند باید به این بلوغ برسند که اگر باختند چیزی را از دست نداده‌اند بلکه در حال یادگیری موضوعات جدید هستند.
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با تاکید بر اینکه در مبارزه شرکت‌های دانش‌بنیان هیچ کس نمی‌بازد، گفت: قطعا تجربه دوم در ایجاد کسب و کار نسبت به تجربه اول موفق‌تر خواهد بود چون صاحب ایده اصول بازی را بهتر فراگرفته است.
ستاری همچنین بیان کرد: اگر سرمایه شرکت از طریق وام تامین شود در صورت شکست باید وام را بازپرداخت کند اما اگر از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر اقدام کند تعهدی به بازپرداخت هزینه‌ها ندارد.
وی اضافه کرد: برای همین است که سرمایه‌گذاری خطر پذیر مهم است؛ چون اگر فرد شکست خورد دیگر به کسی تعهدی برای بازپرداخت ندارد.
تامین سرمایه با فرابورس، وام یا VC
ستاری با تاکید بر اینکه ما با وام بانکی و دولتی به هر شکلی نمی‌توانیم شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا را تقویت کنیم، ادامه داد: ممکن است در جاهایی این شرکت‌ها موفق شوند و بتوانند بر روی پای خود بایستند اگرچه احتمال شکست آنها زیاد است اما راه اصلی VC ها (سرمایه گذاران خطر پذیر) هستند.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، با اشاره به راه‌اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان، گفت: این صندوق نیز به سمت زمینه‌سازی برای سرمایه‌گذاری خطر پذیر حرکت کرده است.
وی خاطر نشان کرد: شرکتی که ازحالت نوپایی خارج و به مرحله بلوغ می‌رسد، می‌تواند وام دریافت کند. شرکت‌هایی که درآمدزایی دارند و می‌توانند پیش‌بینی کنند که می‌توانند تسهیلات بگیرند و آن را بازپرداخت کنند.
ستاری با تاکید بر اینکه باید حداقل ۴۰ درصد از اعتبارات مورد نیاز شرکت‌ها از طریق VC ها تامین شود، افزود: متاسفانه در حال حاضر ۹۰ درصد از اعتبارات از طریق وام تامین می‌شود که در این راستا اقداماتی اجرایی شده است به گونه‌ای که شاهدیم برخی از استارتاپ‌ها به دنبال پیدا کردن سرمایه‌گذاران خطرپذیر هستند.
رییس هیات امنای صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان را در همه دنیا عرصه «پیشروها» توصیف کرد و گفت: افراد صاحب ایده طرح خود را محقق می‌کنند و سپس، بر اساس فعالیت آنها قوانین وضع می‌شود؛ چراکه در کشورها قوانین سنتی حاکم است که اجازه فعالیت به این شرکت‌ها نمی‌دهد و با تداوم فعالیت این شرکت‌ها قوانین جدید وضع می‌شود.
ستاری به فعالیت برخی از استارتاپ‌ها که در سال گذشته درآمد آنها صفر بوده است ولی اکنون روزانه ۲۰۰ هزار نفر مشتری دارند و تعداد مشتریان آنها تا سال آینده به یک میلیون نفر می‌رسد اشاره و خاطرنشان کرد: اینها فرهنگ جدیدی با خود آورده‌اند که باید ضوابطی برای تسهیل فعالیت‌هایشان تدوین کنیم.
وی تاکید کرد: این محیط جدید فرهنگی نه تنها در حوزه حمل و نقل شهری بلکه در گردشگری، صنایع دستی، طراحی لباس، علوم انسانی و تولید بازی‌های کامپیوتری و انیمیشن ایجاد شده است.
همکاری معاونت با دستگاه‌ها برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به همکاری این معاونت با وزارت علوم و شورای عالی عتف، گفت: روزهای اول تصور بر این بود که این معاونت رو در روی این شورا قرار گرفته است و این در حالی است که ما به جایی رسیده‌ایم که دیگر همپوشانی جدی با این وزارتخانه و یا شورای عتف نداریم؛ چراکه ما در حال حاضر وارد حیطه اقتصاد دانش‌بنیان شده‌ایم.
ستاری ادامه داد: وارد شدن به این حیطه موجب شده است تا سطح همکاری‌ها را گسترش دهیم به گونه‌ای که با وزارتخانه‌های نفت، نیرو و اقتصاد برای پیگیری اقتصاد دانش‌بنیان همکاری داریم ضمن آنکه با دانشگاه‌ها نیز سر وکار داریم چون نیروی انسانی مورد نیاز در اقتصاد دانش‌بنیان در دانشگاه‌ها تربیت می‌شوند و لازم است در سیستم دانشگاه‌ها تغییراتی ایجاد شود که این مهم در حال رخ دادن است.
وی یادآور شد: امروزه اگر از کنار دانشگاه شریف یا امیرکبیر عبور کنید مشاهده خواهید کرد که فارغ التحصیلان این دانشگاه‌ها چه کسب و کارهایی راه اندازی کرده‌اند.
ستاری اصلاح ساختاری در آموزش و پرورش را از دیگر ضرورت‌های توسعه اقتصاد دانش‌بنیان برشمرد و اظهار کرد: علاوه بر وزارت امور خارجه برای پیگیری ارتباط با ایرانیان مقیم خارج، با وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و کشور به منظور توسعه بازار و همچنین تعامل و همکاری داریم.
وی ادامه داد: فعالیت‌های ما فرادستگاهی است و تمرکز ما پژوهش نیست بلکه فناوری است و برای توسعه آن نیاز به گسترش همکاری با دیگر نهادها بین دستگاهی است.
وی بزرگترین راهبرد معاونت علمی را تحقق موضوع اقتصاد دانش‌بنیان نام برد و گفت: اگر بتوانیم این فرهنگسازی را در کشور صورت دهیم که برای رسیدن به این اقتصاد باید همه همکاری کنند و ارزش نیروی انسانی را دریابیم، در مدت کوتاهی شاهد تحولات جدی در این زمینه خواهیم بود؛ چراکه استارتاپ‌ها علاوه بر ایجاد اشتغال، افراد جامعه را آگاه می‌کند که فردی که نه خانواده پولداری دارد و نه خود وی صاحب سرمایه هنگفتی است، می‌تواند با ارائه ایده‌های نوآورانه در جامعه زمینه‌ساز تحولات عظیم شود.
ستاری اضافه کرد: این وضعیت در اقتصاد نفتی حاکم نیست؛ چراکه در این اقتصاد قبل از هر اقدامی سراغ از اعتبارات آن گرفته می‌شود ولی استارتاپ‌ها از زیرزمین‌های کوچک فعالیت خود را آغاز و به سرعت رشد می‌کنند.
معاونت علمی ریاست جمهوری با تاکید بر اینکه حرکت استارتاپ‌ها حتی بر روند انتخاب رشته برترین‌های آزمون سراسری اثر گذاشته‌اند، گفت: در ۳ سال اخیر برترین‌های آزمون سراسری به جای انتخاب رشته مهندسی برق، رشته‌های مرتبط با کامپیوتر را انتخاب می‌کنند؛ چون مشاهده می‌کنند افراد فارغ التحصیل توانسته‌اند باایده‌های خود کسب و کارهایی را راه‌اندازی کنند که شرکت‌های آنها میلیاردها تومان قیمت‌گذاری شده است.
وی ادامه داد: این فرهنگسازی موجب شده که به جای آنکه جوانان فعال به دنبال پذیرش از سایر کشورها باشند سعی می‌کنند که با تاسیس شرکتی دانش‌بنیان در داخل کشور فعالیت کنند.
ستاری با تاکید بر اینکه ایران علاوه بر آنکه بازار بزرگی است و پتانسیل خوبی برای صادرات محصولات دانش‌بنیان برای کشورهای اطراف به ویژه فارسی زبانان دارد، افزود: کلیه نرم‌افزارهایی که از سوی محققان کشور عرضه می‌شود برای کاربران فارسی زبان کشورهای اطراف قابل استفاده است.
نایب‌رییس هیات امنای صندوق نوآوری و شکوفایی، با بیان اینکه قطعا این روند در دولت آینده ادامه خواهد یافت، تاکید کرد: ما به دنبال این هستیم که با تاسیس شبکه نوآوری تهران، کل شهر تهران را تبدیل به یک پارک علم و فناوری کنیم. هر کسی که ایده‌ای دارد و قادر به تجاری‌سازی است، باید امکانات لازم را در دسترس خود داشته باشد.
به گفته رییس بنیاد ملی نخبگان اگر بخواهیم استعدادهای برتر را در کشور حفظ کنیم راهش همین‌ها است و اگر نخواهیم این برنامه‌ها را اجرایی کنیم، نباید مدام دم از خروج نخبگان بزنیم.
ستاری، افزود: ما از خروج نخبگان و استعدادهای برتر به لحاظ کمیت از متوسط های جهانی پایین‌تر هستیم. البته این درست است که کیفیت نیروی انسانی که از کشور خارج می‌شود بسیار بالاست ولی اعداد بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران از نظر خروج نخبگان در وضعیت بدی قرار ندارد ولی همین اعداد نیز قطعا نگران کننده است.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری خاطرنشان کرد: متاسفانه صحبت کردن در خصوص افزایش روند خروج نخبگان موجب شده است که روند اعزام دانشجو به خارج کاهش یابد که این رویکرد صحیحی نیست؛ چون ما باید زمینه را به گونه‌ای فراهم کنیم که دانشجویان برای گذراندن دوره‌های خاص به خارج اعزام شوند.
وی ترس از فرار مغزها و مطرح کردن «از بین رفتن ژن ایرانی» را موضوعات ژورنالیستی توصیف کرد و ادامه داد: در بنیاد نخبگان میزان خروج نخبگان از کشور را پایش می‌کنیم و بانک اطلاعات کاملی از استعدادهای برتر حاضر در کشور و محققان ایرانی خارج از کشور داریم ولی باید همه ما تلاش کنیم تا اقتصادی را پیاده‌سازی کنیم که پایه آن معدن و چاه نفت نباشد بلکه پایه آن نیروی انسانی باشد. در این ساختار، سرمایه‌گذاری بر روی نیروی انسانی و تفاوت میان افراد ارزش می‌یابد.
معاون علمی تاکید کرد: من مطمئن هستم در آینده اتفاقات خوبی در کشور رخ خواهد داد و امیدوارم رسانه‌ها نیز به سمتی حرکت کنند تا بتوانیم اقتصاد دانش‌بنیان را در کشور نهادینه کنیم.
حرکت معاونت علمی و جهاد دانشگاهی در مسیر اقتصاد مقاومتی
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری همچنین در پایان این گفت و گو با اشاره به نقش جهاددانشگاهی در مسیر توسعه علم وفناوری در کشور گفت: این نهاد در مسیر توسعه علم و فناوری کشور تاکنون بسیار تاثیرگذاره بوده و هست. در واقع جهاددانشگاهی باتوجه به اینکه دارای مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، پژوهشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، سازمان‌ها، دو خبرگزاری، شرکت‌ها و سازمان‌های زیر مجموعه و حتی مرکز افکارسنجی است، باعث می‌شود تا این نهاد به مسایل و مشکلات جامعه آگاه و اشراف کامل داشته باشد و از آنجا که این نهاد دانشگاهی دارای شخصیت مستقل است و با توجه به تعاریف وظایفش در کنار کار علمی و فناوری می‌تواند از توانش در تبلیغ و ترویج فرهنگسازی زیست بوم فناوری وکارآفرینی بهره ببرد و در برنامه‌ریزی فرهنگی تربیتی گرفته تا ارائه خدمات علمی – فنی در زمینه‌های مختلف مورد نیاز جامعه، می‌توان از آن به عنوان اهرم پژوهش و ایجاد کننده زمینه‌های اشتغال بیشتر فارغ التحصیلان از توانایی‌ها و پتانسیل این نهاد ارزشمند استفاده کرد.
دکتر ستاری افزود: در حال حاضر جهاد دانشگاهی در حوزه‌های پژوهش، آموزش، فرهنگ و اشتغال فعالیت می‌کند و در حوزه‌های مختلف با معاونت علمی نیز همکاری‌های خوبی داشته است.
وی مبنای کار جهاد دانشگاهی را تامین نیازهای فناورانه جامعه و بخش صنعت کشور دانست و گفت: با توجه به تغییرات و پیشرفت‌های فراوان در علوم، رویکرد جهاددانشگاهی بر برنامه‌های کاربردی است. از این رو و با توجه به اینکه نگاه جهاددانشگاهی، رویکردی فرهنگی و در ادامه آن اقتصاددانش بنیان در بخش های مختلف علوم است، شاهد تحرک علمی این نهاد در سراسر کشور بوده‌ایم و امیدوارم در آینده نیز شاهد پیشرفت در این زمینه باشیم.
معاون رییس جمهور در پایان اظهار کرد: همکاری‌های بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و جهاد دانشگاهی تاکنون توانسته است مسیر رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی را هر چه بیشتر هموار کند.
