پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

سال 94 بود که ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی معاونت علمی در کارگروه اعصاب ستاد طرح فلج مغزی و سلول‌های بنیادی ارائه شده توسط محمودرضا اشرفی  معاون تحقیقات و فناوری مرکز طبی کودکان را تصویب کرد.  با استفاده از همفکری اعضاء انجمن اعصاب کودکان کشور و اساتید بیمارستان‌هایکودکان تأثیر سلول‌های بنیادی در درمان فلج مغزی کودکان آغاز شد تا بررسی شود سلول‌های بنیادی در کودکان فلج مغزی چه تأثیری دارد.

با محمودرضا اشرفی  همکار ستاد توسعه فناوری‌های سلول‌های بنیادی معاونت علمی در طرح فلج مغزی و سلول‌های بنیادی مصاحبه‌ای انجام دادیم.

آیا بیماران فلج مغزی می‌توانند به درمان از طریق سلول‌های بنیادی امیدوار باشند؟

بامطالعه در زمینه علوم اعصاب به این نتیجه رسیدیم که فلج مغزی بهترین بیماری است که ممکن است به درمان با سلول‌های بنیادی جواب دهد، بخصوص که درمان دیگری ندارد. اقدامات توان‌بخشی و درمان‌های علامتی به بهبود عملکرد مریض و به بهبود وضعیت زندگی بیمار کمک می‌کند.

سلول‌های بنیادی از چه طریق می تواند به درمان فلج مغزی کمک کند؟

سلول‌های بنیادی از سال 1960 به‌عنوان درمان‌های جانشین مطرح شدند. سال‌هاست که در بیماران بدخیم (لوکمی) مورداستفاده می‌گیرند. سلول‌های بنیادی می‌توانند سلول‌هایی با منشأ عصبی باشند که بهترین سلول‌ها هستند ولی خیلی کار پیچیده و تخصصی است. می‌توانند سلول‌های با منشأ عصب بویایی باشند که کار نسبتاً پیچیده‌ای است. می‌توانند با منشأ غیرعصبی باشند (Non-neuronal cells) که در بین سلول‌های غیرعصبی بهترین سلول‌های که می‌تواند جواب دهد، سلول‌های مزانشیمال است. سلول‌های مزانشیمال می‌تواند از منابع مختلف تهیه شود که ما از منشا بند ناف استفاده می‌کنیم. بند ناف در حال حاضر بهترین، کم‌هزینه‌ترین و در دسترس ترین منشأ سلول‌های بنیادی است. عوارض آن از همه کمتر است. یکی از نگرانی‌های که همیشه در تزریق سلول‌های بنیادی وجود دارد این است که این سلول بنیادی، سلولی است که می‌تواند پتانسیل‌های مختلفی داشته باشد و در بافتی برود و شروع به تکثیر کند و ایجاد سرطان کند. این نگرانی در خانواده‌ها هست که میگویند ما شنیده‌ایم که این‌ها سرطان ایجاد می‌کند. این سلولی که به دنبال آن رفتیم و ان‌شاءالله می‌خواهیم از آن استفاده کنیم سلول‌هایی هست که از بند ناف حاصل می‌شود و این سلول‌های بند ناف اصلاً خطر سرطانی شدن وجود ندارد. ایمن‌ترین و مورداطمینان‌ترین و کم عارضه ترین سلولی که می‌توان به‌عنوان سلول بنیادی از آن استفاده کرد سلول‌هایی است که از بند ناف umbilical cord بخصوص سلول‌های مزانشیمال حاصل می‌شود. یکی از اهداف ما در این طرح این است که  در پایان طرح در صورت قطعی شدن اثرات درمانی و فقدان عارضه جدی با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانیم جلوی توریسم درمانی به خارج کشور را گرفته و ضمن درمان بیماران کشورمان در توریسم درمانی هم حضور پیدا کنیم. 

این گروه مطالعاتی در چه مرحله‌ای از این پروژه است؟

در کشور ما مطالعاتی انجام‌شده است که در حد گزارش مورد است  و در این طرح تعداد پیش‌بینی شده در حدی است که بتوان نتیجه‌گیری قابل قبولی ارائه نمود. 108 بیمار 4-14 ساله فلج مغزی اسپاستیک  به سه گروه تقسیم می‌شوند. بیماران در شروع درمان از نظر بالینی مورد ارزیابی دقیق قرار گرفته  وتصویر برداری اختصاصی مغز انجام می‌گردد.  یک ماه بعد، سه ماه بعد، شش ماه بعد و یک سال بعد فالوآپ می‌شوند.  تصویربرداری مغز با روش دقیق ام.آی.آر، ام.آر.اس و دی. تی.ای در شروع درمان و پایان یک سال یعنی دو تصویربرداری انجام شود. بیماران به‌صورت اتفاقی به سه دسته تقسیم می‌شوند یک دسته سلول‌های مزانشیمال از بند ناف می‌گیرند که این سلول‌ها نیاز به اچ.آل. آی.تایپینگ  ندارند. یک‌سوم بیماران در گروهی که سلول‌های منونوکلیار  که این بیماران نیاز اچ.آل. آی.تایپینگ  دارند. یک‌سوم بیماران هم در گروه شاهد قرار می‌گیرند. که برای اینکه ازنظر اخلاقی صحیح باشد این گروه شاهد ما بعد از اتمام طرح وارد طرح می‌شوند و سلولی را که در آن دو گروه بهتر بوده به آن‌ها داده می‌شود. هر سه گروه با حمایت سازمان بهزیستی تحت اقدامات توانبخشی قرار می‌گیرند.

بیماران تا چه مدت باید برای این پروژه حضور پیدا کنند؟

 بیماران انتخاب‌شده در مرکز طبی کودکان بستری ویک روز بعد از تزریق مرخص می‌شوند. تزریق از طریق اینترا تکال و به میزان پنج میلیون سلول به ازا هر کیلوگرم وزن بدن است.سلول‌های بنیادی از بند ناف به‌صورت الوژنیک تهیه می‌شود و نیازی نیست که بیمار خودش بند ناف داشته باشد. 

این طرح در چه مرحله‌ای است؟

این طرح از طرف مرکز تحقیقات رشد و تکامل مرکز طبی کودکان به دانشگاه علوم پزشکی تهران ارائه و پس از تصویب در شورای پژوهشی دانشگاه در سال 1395 و گرفتن کد اخلاقی کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1396 از مرداد امسال در حال اجرا است. طرح تصویب علمی ستادتوسعه علوم و فناوریهای سلول‌های بنیادی ریاست جمهوری در سال 1395 را هم دارد.   دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، سازمان بهزیستی کشور، شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان و سازمان انتقال خون ایران   از همکاران اصلی ما در حال حاضر هستند. اساتید اعصاب کودکان مرکز طبی و تعداد زیادی از همکاران اعصاب کودکان کشور و انجمن اعصاب کودکان ایران با ما همکاری دارند. ما  از همکاری سایر  شرکت‌های دانش‌بنیان که در این زمینه تجربه دارند استقبال می‌کنیم.