این روزها که کسب‌وکارها شکل تازه‌ای به خود گرفته‌اند، مفاهیم تازه‌ای نیز در پی آن به وجود آمده است. استارتاپ، مرکز شکل‌گیری، فضای کار اشتراکی، شتابدهنده نوآوری، سرمایه‌گذاری خطرپذیر با ادبیاتی جدید و متفاوت با رویکردهای سنتی ازجمله موضوعات تازه‌ای است که شاهد آن هستیم.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، شتابدهنده یک سازمان منسجم و مشخص است که افراد و تیم‌های دارای طرح نوآورانه و فناورانه را انتخاب و در یک دوره چندماهه به آن‌ها خدماتی از قبیل فضای کاری تجهیز شده، آموزش، مشاوره، مربی‌گری، سرمایه اولیه و ارتباط با شبکه سرمایه‌گذاران را ارائه میکند.
هر تیمی که موفق به اتمام دوره شتابدهی شود، تبدیل به شرکتی نوپا می‌شود. شتابدهنده به ازای خدمات ارائه‌شده، معمولاً درصدی از سهام آن شرکت نوپا را از آن خود میکند. درواقع، شتابدهنده‌ها حلقه واسط بین کسب‌وکارهای نوپا و سرمایه‌گذاران جسورانه هستند.
شتابدهنده، ساختاری جدید برای حمایت از ایجاد شرکت‌های نوپای نوآور و فناور است که با توجه به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در شتابدهنده‌ها، انتظار می‌رود بهره‌وری اقتصادی بالاتری نسبت به ساختارهای همچون مراکز رشد فناوری که غالباً دولتی هستند، داشته باشد.
هچنین یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های این ساختار جدید، این است که به افراد علاقه‌مند به کارآفرینی امکانی را می‌دهد که با هزینه کم شناختی از خود را تجربه کنند. این افراد مطلع می شوند در چه جایگاهی از فرایند شکل‌گیری یک کسب‌وکار به سر می برند. بنیان‌گذار، عضوی از تیم اجرایی و یا کارمندی صرف هستند؟
نقش شتابدهنده‌های نوآوری در زیست‌بوم نوآوری و وضعیت آن‌ها در جهان
در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه، بسترهای مختلفی برای حمایت از استارتاپ‌ها شکل‌گرفته است. شتابدهنده‌ها (Accelerator)، مراکز رشد فناوری (Technology Incubator)، پارکهای فناوری (Technology Park)، شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital)، مؤسسات عمومی و دولتی مرتبط (Public & Government Institute’s) ازجمله عناصر زیست‌بوم نوپاها هستند که خدمات و حمایت‌های موردنیاز استارتاپ‌ها در آن‌ها یافت می‌شود.
بر اساس یک سال تحقیق رسمی بین‌المللی و بررسی 10 هزار استارتاپ و 300 شرکت مرتبط، میزان آمادگی شهرهای مختلف برای شکل‌گیری و توسعه استارتاپ‌ها از طریق بررسی 8 فاکتور مختلف، تخمین زده است.
این فاکتورها شامل سرمایه‌گذاری مالی، میزان دسترسی به بازار، میزان اتصال به جامعه جهانی، تعداد استعدادهای بالقوه متخصص، تجربه شکل‌گیری استارتاپ‌ها، میزان جذب منابع، فعالیت شرکت‌های بزرگ و بلندهمتی و استراتژی مؤسسان با نگاه به تغییرات سالیان گذشته است.
سه شهر شانگهای، پکن و استکهلم، برای نخستین بار جزء 20 زیست‌بوم برتر جهان قرارگرفته‌اند. همچنین سه شهر لندن، ونکوور و برلین با بیشترین تغییرات صعودی مثبت نسبت به دوره گذشته در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند، از منظر نزولی‌ترین شهرها نسبت به دوره گذشته سه شهر شیکاگو، لس‌آنجلس و بنگ لور در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند.
طبق گفته مدیرعامل موسسه استارتاپ ژنوم، نفوذ آمریکا در شهرهای آسیایی و اروپایی رو به افول است. مثلا شهرهای لس‌آنجلس و شیکاگو بیشترین میزان رکود را در بین 20 شهر نخست این لیست داشته‌اند که بیشتر این رکود به دلیل کمبود فاکتور اتصال به جامعه جهانی بوده است.
سیلیکون‌ولی (دره نوآوری) هنوز سرآمد دیگر منطقه‌هاست. بااین‌وجود فاکتور تعداد استعدادهای متخصص این شهر هنوز از سنگاپور عقب است. وجود حقوق‌های درخواستی بالا و همچنین عدم توانایی استارتاپ‌های نوپا در جذب استعدادهای متخصص در مراحل اولیه شکل‌گیری، از دلایلی است که سیلیکون‌ولی را در این زمینه کمی به عقب می‌راند.
مونترآل و سائوپائولو دو شهری هستند که نسبت به سال پیش پیشرفت زیادی داشته‌اند و زیست‌بوم‌های مناسب‌تری برای استارتاپ‌ها فراهم کرده‌اند. شهر تورنتو نیز خود را بالا کشیده و حالا به دلیل اتصال بالا به جامعه جهانی، در جایگاه 16 قرار دارد. مشکل عدم توانایی استارتاپ‌های نوپا در جذب استعدادهای متخصص نیز در این شهر وجود دارد.
تفاوت شتابدهنده با مراکز رشد
مراکز رشد فناوری و شتابدهنده‌های نوآوری هر دو ساختارهای توانمند ساز تیم‌ها و شرکت‌های نوپای استارتاپی هستند. مراکز رشد یک ساختار حمایتی هستند که لزوماً با صاحب طرح وارد مشارکت نمی‌شوند و تیم‌هایی که نخواهند شریک داشته باشند می‌توانند به مراکز رشد مراجعه کنند.
اما شتابدهنده یک نهاد خصوصی سرمایه‌گذار است که با تیم‌ها و شرکت‌های نوپا وارد مشارکت می‌شود. همچنین ممکن است وظیفه حاکمیت این باشد که زیرساخت‌های توسعه فناوری مثل مراکز رشد را در همه استان‌ها و شهرهای توسعه دهد و امکانات در اختیار عموم تیم‌های نوآور قرار دهد و حتی حمایت مالی مستقیم کند.
با این وجود نمی‌توان انتظار داشت که شتابدهنده هم در همه شهرها داشته باشیم؛ چون لازمه ایجاد شتابدهنده قابلیت‌های فنی و بازار است که برای بخش خصوصی اقتصادی باشد و تصمیم به ایجاد آن در یک منطقه با دولت نیست بلکه با بخش خصوصی است.
شتابدهنده با مرکز نوآوری هم متفاوت است؛ چون به فرایند سرمایه‌گذاری و توسعه بازار کمتر در مراکز نوآوری پرداخته می‌شود و رویکرد اصلی در مراکز نوآوری توسعه فناوری است.
لازمه ایجاد شتابدهنده نوآوری
آورده و خدمات شتابدهنده‌ها شامل سرمایه اولیه تأسیس شتابدهنده، شبکه مربیان، دارای برنامه آموزش مشخص برای تیم‌ها، فضای کاری لازم برای استقرار تیم‌ها و شبکه سرمایه‌گذار و توسعه بازار است. شتابدهنده با سرمایه‌گذار بخش خصوصی شکل می‌گیرد و باید دارای مجری مستقل خصوصی باشد چون یک کار دولتی نیست. از طرفی یکی دیگر از الزامات ایجاد شتابدهنده بلوغ اکوسیستم نوآوری منطقه هدف نیز است.
چگونگی شکل‌گیری شتابدهنده‌های نوآوری در ایران
در اوایل سال 93معاون علمی و فناوری رییس جمهوری در بازدید از پارک فناوری پردیس معاونت علمی، خواستارمدلی برای توسعه فضای استارتاپی کشور و ورود هرچه بیشتر دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به کسب‌وکارهای جدید نوآورانه شد.
به گفته مهدی صفاری نیا رییس پارک فناوری پردیس «در آن موقع مدل از پیش آماده شده اس در دست نبود و بیشتر آشنایی با پارک های فناوری و مراکز رشد بود. اما این تصمیم نقطه آغازی شد تا در نهایت خردادماه همین سال مدل رویدادهای کارآفرینی تهیه شده و تاسیس شتابدهنده های نوآوری را تهیه کنیم. اتفاقی که امروز شاهد تاثیر آن در توسعه و شکل گیری زیست بوم استراتاپی کشور هستیم.»
در طرح ارائه شده در سال 93، یک مدل برای ترویج فرهنگ کارآفرینی با عنوان برنامه 100 × 100 طراحی شد که حمایت از برگزاری صد رویداد کارآفرینی در همه شهرهای بزرگ کشور انجام شود و مقرر شد حداقل در هر رویداد 100 نفر شرکت کنند.
این برنامه از همان سال با مدل رویدادهای کارآفرینی (تحت عنوان استارتاپ ویکند) به‌صورت موردی با همکاری کانون کارآفرینی شروع شد. رویدادها در ادامه با حضور بازیگران جدیدی از کشور با مدل‌های متنوع بومی توسعه یافت و جایگزین مدل‌های خارجی شد. این فرایند بسیار فراتر از برنامه اولیه بود که محقق شد.
نخستین شتابدهنده رسمی کشور توسط شرکت سرآواپارس با عنوان «آوای تک پردیس» یا همان «شتابدهنده آوا تک» در پارک فناوری پردیس معاونت علمی ثبت و فعال شد. پارک فناوری پردیس معاونت علمی نیز با حمایت این معاونت فضای کاری آن را در دانشکده فنی دانشگاه تهران فراهم کرد.
در ادامه نیز به «شتابدهنده دیموند» که در دانشگاه صنعتی شریف مستقر بود، فضای کاری جدیدی در دانشکده فنی دانشگاه تهران تخصیص داده شد. این جریان به‌سرعت رشد کرد و در سراسر کشور فراگیر شد. باوجوداینکه در ابتدا مدل شتابدهنده یک مدل وارداتی در کشور بود؛ ولی با فراگیر شدن موضوع و ورود صنایع و سرمایه‌گذاران مختلف داخلی، امروز کشور دارای انواع مدل‌های بومی شتابدهی در حوزه‌های مختلف شده است.
هدف از ایجاد مرکز شتابدهی نوآوری
پس از شکل‌گیری نخستین شتابدهنده‌ها، جای خالی یک‌نهاد تسهیل‌گر دولتی برای این منظور احساس شد و لذا «مرکز شتابدهی نوآوری» را به پشتیبانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در اواسط سال ۱۳۹۳ برای توسعه و ساماندهی زیست‌بوم استارتاپی کشور و حمایت از کارآفرینی مبتنی بر نوآوری در زیرمجموعه پارک فناوری پردیس معاونت علمی تأسیس شد.
این مرکز با حمایت از ایجاد شتابدهنده‌های نوآوری خصوصی و حمایت از برگزاری رویدادهای کارآفرینی در سراسر کشور، سعی در توسعه فرهنگ کار و تلاش بین دانشجویان و جوانان و توانمندسازی کشور در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان دارد.
اهداف اصلی مرکز ترویج فرهنگ کارآفرینی نوآورانه، کمک به ایجاد و گسترش شتابدهنده‌ها در استان‌ها و شهرهای مستعد کشور، تنوع‌بخشی شتابدهنده‌ها در حوزه‌های مختلف فناوری، کمک به گسترش و تنوع‌بخشی رویدادهای کارآفرینی در کشور، بومی‌سازی مدل‌های رویدادهای کارآفرینی، شتابدهی به استارتاپ‌های ایرانی و کمک به جذب سرمایه برای استارتاپ‌ها است.
محور فعالیت‌های مرکز شتابدهی نوآوری
مرکز شتابدهی به دنبال تغییر پارادایم اشتغال از کارمندی به کارآفرینی مبتنی بر نوآوری است. این امر از طریق دو برنامه اصلی دنبال می‌شود. نخست ترویج فرهنگ کارآفرینی، از طریق ترویج و حمایت از برگزاری رویدادهای کارآفرینی و دوم کمک به ایجاد استارتاپ‌های پایدار از طریق کمک به ایجاد و توسعه فضاهای کاری اشتراکی و شتابدهنده‌ها است.
رویدادهای کارآفرینی برنامه‌های آموزشی- ترویجی کوتاه‌مدت است که در آن‌ها مهارت‌های کارآفرینی و نوآوری به شرکت‌کنندگان آموزش داده می‌شود. رویداد کارآفرینی یک گردهمایی کوتاه‌مدت چندساعته تا چندروزه است که شرکت‌کنندگان در آن مفاهیم کارآفرینی را آموزش می‌بینند.
انواع رویدادهای کارآفرینی که مورد حمایت این مرکز قرار گرفت شامل رویدادهای انگیزشی، رویدادهایی برای انتقال تجربه، شبکه‌سازی با دیگر فعالان زیست‌بوم نوآوری، عرضه ایده به سرمایه‌گذار و رویداد چندروزه (به‌صورت عملی ایده مشخصی را تبدیل به یک مدل کسب‌وکار می‌کنند) است.
شناسایی تیم‌های مستعد نوآور و ارائه خدمات و سرمایه‌گذاری و در نهایت شراکت با استارتاپ‌های خروجی، از طریق شتابدهنده‌های نوآوری انجام می‌شود. برای این منظور شتابدهنده معمولاً از طریق فراخوان به شناسایی، مصاحبه و ارزیابی تیم‌ها و متقاضیان می‌پردازند و در نهایت در صورت پذیرش، امکانات استقرار و مربی‌گری، آموزش و سرمایه‌گذاری و توسعه بازار را برای آن‌ها دنبال می‌کنند و بسته به حوزه کاری هر شتابدهنده، بین 6 ماه و حتی تا یک یا دو سال فضای کاری در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهند. برای مثال شتابدهنده‌ها در حوزه کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات معمولاً 6 ماه و کسب‌وکارهای حوزه دارو تا 2 سال خدمات شتابدهی ارائه می‌کنند.
سیاست‌های حمایتی مرکز شتابدهی از مخاطبین
سیاست اصلی مرکز حمایت از ورود بخش خصوصی در هر دو بخش برگزاری رویدادهای کارآفرینی و تأسیس شتابدهنده‌های نوآوری است. برای این منظور مرکز شتابدهی و نوآوری منفعلانه عمل نمی‌کند و منتظر نمی‌ماند که افرادی به مرکز مراجعه کنند؛ بلکه خود فعالانه بسیاری از حوزه‌های صنعتی و سرمایه‌گذاری را درگیر این موضوع کرده تا همه حوزه‌های اولویت‌دار فناوری کشور فعال شوند و بازیگران این حوزه هم زیاد شوند.
از طرفی جلسات منظمی با فعالان اصلی اکوسیستم کارآفرینی کشور ازجمله برگزارکنندگان رویدادها، شتابدهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و خطرپذیر، سازمان‌های دولتی و غیره برگزار شده است تا در خصوص تعیین سیاست‌های ساماندهی و مدیریت اکوسیستم استارتاپی همفکری و تبادل‌نظر شود.
در این نشست‌ها مرکز شتابدهی و نوآوری به این نتیجه رسید که ایران باید زیست‌بوم مخصوص به خود را داشته باشد و آن را بر اساس الزامات فرهنگی، اقتصادی و فنی خود طراحی و اجرا کنیم. لذا استارتاپ‌ها موضوعیت پیدا کردند و رفع موانع کاری آن‌ها هم یکی از دغدغه‌ها شد.
در رویدادهای کارآفرینی بیشتر تیم‌های داوطلب دانشجویی برای اجرا ورود کردند و مرکز شتابدهی و نوآوری نیز علاوه بر حمایت معنوی و تنظیم بخش‌های دولتی برای همکاری، حمایت‌های مادی محدود هم به‌تناسب کمیت و کیفیت هر رویداد داشته است.
سیاست اصلی این مرکز در رویدادهای کارآفرینی حمایت از رویدادهای بومی بوده و در شهرستان‌ها حمایت بیشتری تا شهرهای بزرگ مدنظر دارد. کمک مالی مرکز شتابدهی فقط باید اهرمی باشد و هزینه‌های اصلی رویدادها از شرکت‌کنندگان و بخش خصوصی و سایر حامیان تأمین شود.
از طرفی تأییدیه مرکز شتابدهی نوآوری در حال حاضر مهم‌ترین حمایت ما از برگزارکنندگان است که به دلایلی چون تجمیع همه مجوزها در قالب یک مجوز، پیشگیری از بروز مشکلات خاص برای برگزاری رویداد، کمک به برگزارکننده برای جذب اسپانسر و غیره صورت می‌پذیرد.
در بخش شتابدهی هم مرکز شتابدهی نوآوری تلاش کرد این موضوع فقط به بخش خدمات و IT محدود نشود و سایر حوزه‌های فناوری هم فعال شود. این اتفاق محقق شده است و در بسیاری از استان‌هایی که ظرفیت داشته‌اند با پیگیری مرکز شتابدهی نوآوری، شتابدهنده‌ها فعال‌شده‌اند.
در این مسیر از ایجاد شتابدهنده توسط بخش دولتی جلوگیری شده است. اما تلاش شد تا این بخش در اختیار بخش خصوصی توانمند و دلسوز قرار گیرد. به همین منظور با شرکت صنعتی و سرمایه‌گذاری و بانک‌ها ارتباط گرفته شد و جلساتی تشکیل شد. در ادامه همین مسیر نیز شرکت سینا ژن بعد از جلسه نخست در این شرکت و پیشنهاد ورود به حوزه شتابدهی زیستی، در جلسه دوم موافقت کرد و طرح «شتابدهنده پرسیس» نهایی و عملیاتی شد.
عملکرد مرکز شتابدهی نوآوری تا امروز
حمایت مستقیم مالی مرکز شتابدهی نوآوری از رویدادهای کارآفرینی که مدل‌های آن‌هم بیش از 10 نوع شده است بیش از 270 رویداد با حدود 20000 نفر شرکت‌کننده و در 60 شهر و 56 دانشگاه و 20 پارک و حدود 1000 مربی و سخنران و 600 نفر برگزارکننده داوطلب بوده است. البته باحمایت معنوی و موجی که ایجادشده شاهد برگزاری بیش از 300 رویداد در سال هستیم.
در بخش شتابدهنده‌های نوآوری هم در حال حاضر در حوزه‌های فناوری اطلاعات، بازی، تولید محتوا، فناوری‌های مالی، داروهای گیاهی، فناوری‌های همگرا، فناوری‌های اجتماعی و غیره شتابدهنده وجود دارد.
تاکنون 28 شتابدهنده تأییدیه لازم را از مرکز شتابدهی دریافت کرده‌اند و بیش از 40 متقاضی جدید هم در حال بررسی است. در استان‌های تهران، البرز، اصفهان، خراسان رضوی، کرمانشاه، یزد، قم و غیره شتابدهنده رسمی فعال است.
با کمک کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، شتابدهنده‌های عضو مرکزشتابدهی و نوآوری تائید صلاحیت به‌عنوان شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان هم می‌شوند و می‌توانند از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی هم استفاده کنند.
برخی نتایج به‌دست‌آمده از عملکرد شتابدهنده‌ها شامل اتمام آموزش دوره‌های شتابدهی 988 تیم، ایجاد 246 استارتاپ موفق، ایجاد اشتغال برای 1052 نفر و تعداد زیادی از مؤسسین استارتاپ‌ها، فارغ‌التحصیلانی هستند که پذیرش از دانشگاه‌های معتبر دنیا داشته‌اند.
همچنین بیش از 300 تیم در حال حاضر در مرحله شتابدهی هستند. در زمینه تأمین فضای کاری و گرنت‌های آموزشی از طریق معاونت علمی و فناوری از شتابدهنده‌ها حمایت می‌شود.
برنامه‌های آینده مرکز شتابدهی نوآوری
شتابدهنده ها باید بتوانند تمام بازیگران زیست‌بوم نوآوری را گرد هم آورند. از این طریق می توان زیست بوم فناوری ایران را در منطقه سرآمد کرد. رقابت اصلی در جهان الآن در جذب نیروهای مستعد و کارآفرین و جوان است.
ایران توانایی نگهداشت نیروی باانگیزه جوان را در کشور دارد و یکی از بهترین روش‌ها؛ شکل‌گیری کسب‌وکارهایی است که این جوانان خود مؤسس و مدیر آن هستند و می‌توانند مشکلی از مشکلات کشور را با روش‌های نوین حل کرده و تسهیلی هم برای مردم ایجاد کنند.
دسترسی آسان و ارزان به خدمات مناسب و حرفه‌ای یکی از کارکردهای این حوزه برای جامعه است و زمینه اشتغال نیروهای نخبه خارجی هم حتی در زیست‌بوم کشور فراهم است.
به عقیده رییس پارک فناوری پردیس معاونت علمی که مرکز شتابدهی و نوآوری در آن فعال است، « بسیاری از این کسب‌وکارها قابلیت بین‌المللی شدن و صادرات را هم دارند که در این حوزه ما عقب هستیم.»
برخی برنامه‌های بومی مانند یلدای کارآفرینی، اینوتکس و پردیس سامیت از رویدادهایی هستند که اکوسیستم نوآوری را زیر یک سقف جمع می‌کنند. این رویدادها در آینده می‌تواند تبدیل به رویدادی قابل‌رقابت با رویدادهای بزرگ جهانی تبدیل شوند. البته نیاز است از مرحله ایجاد و ترویج ساختارها (مثل رویداد و شتابدهنده و غیره) گذر کنیم تا ورود به مرحله ارزیابی و ارتقا کیفی آن‌ها در آینده جدی‌تر شود.
از طرفی بررسی‌ها نشان می‌دهد که اکوسیستم‌های استارتاپی جهان در حال گذر از موج دوم اینترنت و فناوری‌های مرتبط با آن و ورود به موج سوم اینترنت و فناوری‌های مرتبط با آن است.
بر اساس تحقیق یکی از مؤسسات جهانی، حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر در 5 سال گذشته در فناوری‌های مبتنی بر موج نخست و دوم اینترنت (مانند فناوری‌های حوزه تبلیغات، بازی و رسانه‌های دیجیتال و غیره) کاهش چشم‌گیر و در فناوری‌های مبتنی بر موج دوم اینترنت (مانند تولید پیشرفته و رباتیک، فناوری‌های حوزه کشاورزی و مواد غذایی جدید، زنجیره بلوکی (بلاکچین) و هوش مصنوعی، کلان داده و آنالیز و غیره) افزایش قابل‌توجهی داشته است.
لذا به نظر می‌رسد اکوسیستم استارتاپی ایران نیز که شتابدهنده‌ها جز ارکان اصلی آن است، به این تغییر واکنش نشان داده و توجه بیشتری به حوزه‌هایی با فناوری‌های پیشرفته کنند.
