بررسی آماری میزان و روند واکنش افکار عمومی در مواجهه با رویدادها در فضای مجازی در سال ۹۷ از انتشار ۹.۷ میلیون توئیت در شبکه اجتماعی توئیتر و پست در شبکه تلگرام در ۱۰ موضوع داغ حکایت دارد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، اتفاقات سرنوشت‌سازی در سال ۹۷ در کشور رقم خورد که بسیاری از آنها بازتاب‌های قابل توجه در فضای مجازی داشتند.
بر اساس داده‌هایی که از سامانه رصد و پایش فضای مجازی پایشگر استخراج شده، از میان صدها موضوع، خبر و رویدادی که در سال ۹۷ به وقوع پیوست، ۱۰ رویداد به عنوان پر بازتاب ترین های سال با استفاده از معیارهای متنوع انتخاب، بررسی و تحلیل شده‌اند.
بررسی آماری میزان و روند واکنش افکار عمومی در مواجهه با رویدادها در بستر شبکه اجتماعی توئیتر و تلگرام انجام شده که شامل ۱۰ موضوع داغ سال ۹۷ با عناوین زیر است:
۱- جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه
۲- لوایح سه‌گانه پالرمو، fatf ، cft
۳- نوسان قیمت ارز و دلار
۴- شرکت نیشکر هفت تپه
۵- استعفای ظریف
۶- قتل جمال خاشقچی
۷- خروج آمریکا از برجام
۸- فیلترینگ تلگرام
۹- درازهی نماینده سراوان در مجلس
۱۰- رقابت‌های پرسپولیس در آسیا
بازتاب موضوعات داغ سال در کانال‌های تلگرام
بررسی سامانه داده کاوی و تحلیل محتوای پایشگر نشان می‌دهد که تعداد پست‌های منتشر شده در هر موضوع می‌تواند نشانه‌ای از علاقه صاحبان کانال‌های تلگرام به آن موضوع یا جذابیت رسانه‌ای موضوع باشد. با بررسی این شاخص در میان موضوعات داغ سال ۹۷، جام جهانی با بیش از ۱٬۴۰۰٬۰۰۰ پست و فیلترینگ تلگرام با بیش از ۸۰۰٬۰۰۰ پست، بیشترین تعداد پست‌ها را در تلگرام داشته‌اند.
از لحاظ شاخص «میانگین تعداد پست در روز» فیلترینگ تلگرام با حدود ۲۶٬۰۰۰ پست در روز داغ‌ترین موضوع روزانه (در مدت زمان بررسی هر موج) بوده است.
سایر موضوعات مورد بررسی را در جدول می‌بینید (اعداد گرد شده‌اند):
رده‌بندی ۱۰ موضوع داغ سال بر اساس افکار عمومی
این روزها شبکه‌های اجتماعی ابزار مناسبی جهت برآورد افکار عمومی و دغدغه کاربران فضای مجازی هستند. از این رو سنجش افکار عمومی کاربران ایرانی در ۱۰ موضوع داغ سال در شبکه اجتماعی توئیتر نیز انجام گرفته است:
۱- جام جهانی: داغ‌ترین و پر بازتاب‌ترین موضوع سال
حضور تیم ملی کشورمان در رقابت‌های جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه باعث شد تا اخبار تیم ملی و ابراز احساسات هواداران فوتبال از ماه‌ها قبل از آغاز رقابت‌ها در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شود.
رقابت‌های داغ و نفس‌گیر تیم ملی نیز مزید بر علت شد تا موج جام جهانی توجه ده‌ها میلیون مخاطب ایرانی فضای مجازی را به خود جلب کرده و عنوان بزرگترین و پر واکنش‌ترین موج تلگرام و توئیتر فارسی در سال ۹۷ را به خود اختصاص دهد.
با بررسی توئیت‌های بازه زمانی خرداد و تیر، بیش از ۱,۸۷۰,۰۰۰ توئیت مرتبط با جام جهانی در توئیتر فارسی منتشر یا بازنشر شده که رقم چشمگیری برای یک موج در شبکه اجتماعی توئیتر فارسی محسوب می‌شود. این موج همچنین بیشترین میزان لایک (۸٬۱۵۰٬۰۰۰) را دریافت و با مشارکت ۸۵٬۵۰۰ کاربر داغ‌ترین موضوع مورد توجه ایرانیان در فضای مجازی طی سال ۹۷ بوده است.
۲- سیاسی‌ترین موضوع سال: پالرمو،CFT ، FATF
اهمیت لوایح سه‌گانه پالرمو، CFT و FATF برای بسیاری از کاربران در حدی بود که در تمام روزهای سال ۹۷ درباره آن صحبت کنند.
جدال دو گروه از نظرهای موافق و مخالف تصویب لوایح، از شبکه‌های اجتماعی یک کارزار تمام‌عیار ساخته و ۵۵٬۴۰۰ کاربر در توئیتر را به اظهار نظر در این باره ترغیب کرده بود.
انتشار ۱٬۲۷۰٬۰۰۰ توئیت و دریافت ۴٬۲۰۰٬۰۰۰ لایک نیز کاملاً قابل توجه بود تا FATF را بتوان سیاسی‌ترین موضوع داغ شبکه‌های اجتماعی در سال ۹۷ دانست.
در مهر ماه و همزمان با بررسی FATF در مجلس، داغ‌ترین ماه این موضوع رقم خورده و بیش از ۴۲۵ هزار توئیت منتشر شده است. در موج این ماه، منتقدین، کفه سنگین‌تر ترازو بودند و با هشتگ‌های #خیانت_FATF، #نه_به_FATF و #خودتحریمی به تصویب این لایحه واکنش نشان دادند (در برخی ساعات شاخص ریتوئیت ۸۰ درصد بوده است).
بهمن ماه هم با ۳۰۰ هزار توئیت دومین ماه داغ این موضوع بوده است. بررسی لایحه الحاق ایران به پالرمو در صحن مجمع تشخیص مصلحت نظام با هشتگ‌های #پالرمو_علیه_معیشت و #شفافیت_آراء_مجمع همراه بود.
دو موج مهر و بهمن در موضوع لوایح سه گانه تفاوتی قابل توجه با هم دارند. در بهمن ماه تعداد توئیت‌ها حدود ۳۰ درصد کاهش داشته و مجموع لایک‌ها بیش از ۶۶ درصد کم‌تر شده است و با تلاش گروهی از کاربران برای داغ کردن موضوع در بهمن‌ماه، شیب کاهش لایک‌ها به مراتب شدیدتر از کاهش توئیت‌ها بوده است.
۳- افزایش قیمت دلار: دغدغه‌ای فراگیر در ۳۶۵ روز سال
موضوع «نوسانات دلار» در سال ۹۷ که تأثیر آن بر معیشت افراد جامعه کاملاً مشهود بود، با جهش قیمت ارز به چندین برابر قیمت قبلی، واکنش‌های بسیار گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت و روزهای متوالی به عنوان ترنداول شبکه اجتماعی توئیتر مطرح شد.
البته همه موج‌های فضای مجازی در این موضوع درباره افزایش بهای دلار نبود. کاهش قیمت ارز در مهر ماه نیز در کانال‌های تلگرام زیادی پوشش داده شد تا بعضی کاربران فضای مجازی و صاحبان کانال‌ها نهایت تلاش خود را برای بازگشت دلار به قیمت سابق به کار گیرند.
در توئیتر این موضوع با ۷۶٬۳۰۰ کاربر بعد از موج جام جهانی بیشترین مشارکت کاربران در تولید و بازنشر محتوا را به همراه داشته است. همچنین ۶۴۰٬۰۰۰ توئیت که طی سال ۹۷ مستقیماً به افزایش و کاهش بهای دلار اشاره داشتند، توانستند از توئیتری‌ها ۳٬۷۳۰٬۰۰۰ لایک دریافت کنند.
بررسی روند زمانی توئیت‌های منتشر شده درباره افزایش و کاهش قیمت دلار نیز قابل تأمل بوده و نشان از داغ‌بودن موضوع تا مهرماه ۹۷ دارد.
با ثبات نسبی نرخ ارز در آبان حجم توئیت‌ها و لایک‌ها درباره نوسانات دلار نسبت به متوسط ماه‌های مرداد و مهر به ترتیب ۲۳ درصد و ۱۲ درصد کاهش یافته است. روند نزولی که با ادامه آن در ماه‌های بعد، در دی‌ماه به کمترین مقدارلایک و در بهمن‌ماه به کمترین حجم توئیت ماهانه می‌رسد.
۴- تنش‌ها در شرکت نیشکر هفت تپه
از ابتدای سال هر از گاهی خبرهایی مبنی بر نارضایتی از نحوه پرداخت حقوق و معوقات کارگران در برخی سازمان‌ها که گروهی از آنها در سال‌های گذشته به بخش خصوصی واگذار شده‌اند، به گوش می‌رسید. با این حال دامنه هیچ کدام از اعتراضات مانند موضوع نیشکر هفت تپه فراگیر نشد.
نارضایتی کارگران این شرکت از وضع مالی با تجمع‌های کوتاه و آرام کارکنان و کارگران در کارخانه شروع شده و به تدریج به تحصن در مقابل فرمانداری شوش منجر شد تا هفت تپه به تیتر یک بسیاری از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و خبری راه یافته و جایگاه اول ترند توئیتر فارسی را در برخی روزها تصاحب کند.
بررسی داده‌های توئیتر در سامانه پایشگر نشان از مشارکت ۴۰٬۲۰۰ کاربر فعال توئیتر در موضوع هفت تپه دارد. این کاربران با انتشار ۸۶۳٬۰۰۰ توئیت و دریافت ۳٬۲۱۰٬۰۰۰ لایک، هفت تپه را به یکی از داغ‌ترین موضوعات فضای مجازی در نیمه دوم سال تبدیل کردند.
نکته دیگر قابل توجه افزایش لایک‌ها در دی‌ماه، به رغم کاهش توئیت است که حاکی از مورد توجه قرار گرفتن توئیت‌هادر میان کاربران است.
۵- استعفای ظریف: شش روز داغِ سیاسی
اقدامات و سخنان محمد جواد ظریف، که تجربه مذاکرات هسته‌ای، برجام و حواشی و رخدادهای پس از آن را در کارنامه دارد، هر از چندگاهی به موضوع داغ شبکه‌های اجتماعی خصوصاً توئیتر تبدیل می‌شود. اما این بار، خبر استعفای وی به طور کلی فضای مجازی را تحت تأثیر قرار داد.
گروه‌های طرفدار دولت و حامی ظریف و نیز منتقدینی که وزیر خارجه را به فرار متهم می‌کردند، عمده اظهار نظرها درباره استعفا را تشکیل داده و در تلاش بودند تا استعفا پذیرفته نشود. از سوی دیگر، برخی گروه‌ها نیز از احتمال رفتن ظریف استقبال کردند.
در توئیتر بیش از ۳۷٬۵۰۰ کاربر درباره این موضوع به انتشار و بازنشر ۴۸۴٬۰۰۰ توئیت پرداختند.
دو عامل زمان کم و مشارکت بالای کاربران باعث شد تا در نهایت این موج به بالاترین شاخص توئیت در روز و لایک در روز رسیده و از این لحاظ، داغ‌ترین موج روزانه این گزارش لقب گیرد؛ (حدود ۸۱ هزار توئیت روزانه و ۲۶۰ هزار لایکروزانه).
۶- جمال خاشقچی؛ قتل به شیوه فیلم‌های هالیوودی!
ناپدید شدن خبرنگار عربستانی جمال خاشقچی و افشای دنباله‌دار سرنخ‌ها و خبرها از ردپای عربستان در ماجرای قتل او باعث داغ شدن موضوع در رسانه‌های بین‌الملل و ایران شد. در شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان هم این موضوع در کنار اخبار، با طنزپردازی کاربران همراه بود و محتوای قابل توجهی با کلیدواژه «خاشقچی» تولید شد.
رابطه آمریکا و عربستان نکته دیگر مورد توجه کاربران بود. بسیاری از کاربران معتقد بودند که اگر کشوری دیگر با حجم مراودات مالی کم‌تر با غرب عامل چنین جنایتی بود، احتمالاً برخورد متفاوتی با آن می‌شد.
در مجموع، داغ بودن موضوع قتل جمال خاشقچی باعث شد تا نام او با ۳۶۱٬۰۰۰ توئیت و مشارکت ۳۱٬۴۰۰ کاربر بارها در توئیتر فارسی ترند شده و تنها ترند حوزه بین‌المللی باشد که در لیست ترندهای سال ۹۷ فارسی نیز قرار می‌گیرد.
بررسی نمودار روند انتشار توئیت‌های مرتبط با موضوع مهرماه را با نزدیک به ۱۲۰ هزار توئیت نشان می‌دهد. نکته جالب اینکه بیشینه نمودار حدود سه ماه بعد در دی‌ماه با دستگیری مرضیه هاشمی، خبرنگار شبکه پرس تی‌وی در آمریکا بوده است.
۷- خروج آمریکا از برجام: شوک بازارهای مالی، موج شبکه‌های اجتماعی
توئیت و سخنرانی ترامپ درباره خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، در کنار التهاب‌های اقتصادی شوک خبری بزرگی نیز به فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی فارسی وارد کرد.
بازتاب گسترده این خبر در رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی باعث ترند هشتگ‌های مرتبط در توئیتر فارسی نیز شد. گروهی از کاربران توئیتر که کاربران دو طیف سیاسی اصلاح‌طلب و اصولگرا نیز در میان آنها دیده می‌شدند با هشتگ#untr_US_table معتقد بودند که رفتار ترامپ در قبال برجام اثباتی بر غیرقابل اعتماد بودن آمریکا است.
برخی کاربران هم که در روز قبل با هشتگ CancelIranDeal# تمایل خود را به خروج آمریکا از برجام ابراز می‌کردند، باهشتگ ThankYouTrump# به استقبال موضع ترامپ رفتند.
در این موج که بیش از ۳۹٬۵۰۰ کاربر در آن به فعالیت پرداختند بیش از ۳۲۳٬۰۰۰ توئیت منتشر شده که توانسته از کاربران توئیتر ۱٬۷۶۰٬۰۰۰ لایک دریافت کند.
روز خروج آمریکا از برجام یعنی ۱۹ اردیبهشت داغ‌ترین روز این موج توئیتری بوده و بیش از ۸۸ هزار توئیت در آن روز منتشر شده است. گروهی از کاربران نیز در ۵ خرداد با هشتگ #تکرار_اشتباه در انتقاد مستقیم به روحانی گره زدن دوباره سرنوشت کشور به خارج را اشتباه دانستند.
۸- تلگرام هم در نهایت فیلتر شد
عصر دهم اردیبهشت و با انتشار خبر صدور یک دستور قضائی، موضوع فیلتر تلگرام که پیش از این در حد حرف و حدیث‌هایی در فضای مجازی مطرح می‌شد، رنگ و بوی واقعیت به خود گرفت. از صبح روز بعد به تدریج فیلترینگ تلگرام از طریق اپراتورهای مختلف اجرا شد. کاربران در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی از مزایا و معایب فیلتر بزرگترین اجتماع مجازی ایرانیان گفتند تا فیلتر تلگرام یکی از موج‌های داغ سال ۹۷ باشد.
بسیاری از اظهار نظرها در این موج درباره پیام‌رسان‌های بومی بود که در ابتدا تصور می‌شد با بسته شدن تلگرام کاربران به آنها مهاجرت کنند.
در اردیبهشت بیش از ۴۴٬۰۰۰ کاربر توئیتری درباره فیلترینگ تلگرام و موضوعات مرتبط با آن به انتشار ۲۰۲٬۰۰۰ توئیت پرداختند. مجموع لایک‌های این موج نیز بیش از ۱٬۶۲۰٬۰۰۰ لایک بوده است (متوسط ۲۴ لایک برای هر توییت تولیدی).
۹- درازهی: داغ‌ترین موضوع مجلس در سال ۹۷
انتشار ویدئو مشاجره میان «درازهی» نماینده سراوان در مجلس شورای اسلامی و یک کارمند گمرک در روز بیست و پنجم آذر به‌سرعت توجه کاربران فضای مجازی را به خود جلب کرد.
این موضوع در روزهای بعد با طرح مسائل قومیتی توسط نماینده، عذرخواهی وزیر اقتصاد و احتمال استیضاح وی و انتشار فیلمی از جلسه بررسی موضوع در مجلس، هر لحظه داغ‌تر شد. هر چند در این موج، طیف‌های مختلف مواضع متفاوتی اتخاذ کردند، به ندرت توئیتی در حمایت از درازهی دیده می‌شد.
طی بازه زمانی یک‌ماهه از ۲۰ آذر بیش از ۲۱٬۰۰۰ کاربر در موج مشارکت داشتند که با انتشار ۱۳۵٬۰۰۰ توئیت، بیش از ۸۰۳٬۰۰۰ لایک از کاربران دریافت کردند.
نکته قابل توجه در این موج میانگین لایک به ازای هر توئیت بسیار بالاست. این شاخص که برای میانگین ده موج برتر ۲۶ بوده، در موج درازهی به ۳۹ لایک برای هر توئیت می‌رسد.
۱۰- درخشش پرسپولیس در لیگ قهرمانان آسیا
اگرچه موج دیدارهای پرسپولیس در آسیا از لحاظ بزرگی و داغ بودن با جام جهانی قابل مقایسه نبود، تجربه دنبال‌کردن رقابت‌هایی در سطح اول ورزش دنیا که خرداد ماه با جام جهانی رقم خورده بود، در ماه‌های بعد و با حضور قدرتمند پرسپولیس در لیگ قهرمانان آسیا تکرار شد.
انتشار بیش از ۵۲٬۰۰۰ توئیت درباره دیدارهای آسیایی تیم پرسپولیس (خصوصاً در مراحل بالاتر) باعث شد تا آخرین موضوع داغ سال نیز ورزشی بوده و به نام پرسپولیس به ثبت برسد.
تعداد کاربران مشارکت‌کننده در این موج توئیتری ۱۲٬۳۰۰ کاربر و مجموع لایک‌ها نیز ۴۶۷٬۰۰۰ لایک بوده است.
دیدار فینال (بازی رفت ۱۲ آبان و بازی برگشت ۱۹ آبان) که در آن پرسپولیس به رقابت با تیم کاشیما آنتلرز ژاپن پرداخت، بیشترین بازتاب را در میان رقابت‌های آسیایی پرسپولیس داشته است.
۱۰ موضوع داغ، همگی در یک قاب!
به عنوان جمع‌بندی، در نمودار زیر تعداد توئیت و متوسط توئیت روزانه برای هر یک از ۱۰ موج داغ بررسی شده در این گزارش، آورده شده است:
