پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

در گزارش روزنامه «فرهیختگان» شماره 2820 هم به این موضوع اشاره کردیم. برخی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در گفت‌وگو با «فرهیختگان» عنوان کردند این بودجه «در اختیار افراد و سازمان‌هایی قرار می‌گیرد که یا ژن خوب دارند یا اینکه با ژن‌های خوبی در ارتباط هستند.» آنها می‌گفتند برخی اعضای هیات‌علمی نوعی رانت پژوهشی دارند که باعث می‌شود این بودجه به دست همه نرسد.

در روزنامه «فرهیختگان» شماره 2819 نیز در گفت‌وگو با برخی روسای دانشگاه‌ها عنوان شد نه‌تنها این بودجه به دانشگاه‌ها نرسیده، بلکه بخش اعظمی از آن در مراکزی که زیرمجموعه برخی وزارتخانه‌ها محسوب می‌شوند، هزینه شده است. در همین راستا گفت‌وگویی با پرویز کرمی، مشاور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور درباره هزینه‌کرد این بودجه انجام دادیم.  کرمی می‌گوید اگر رئیس دانشگاهی خبر نداشته باشد بودجه پژوهشی تخصیص‌یافته به دانشگاه او چقدر است و چگونه پرداخت می‌شود یا اصلا حیف و میل می‌شود یا خیر، ضعف عملکرد دارد. رئیس دانشگاه باید به دنبال سرنوشت بودجه پژوهشی خود باشد. هرچند او به رانت پژوهشی معتقد نیست اما می‌گوید اگر روسای دانشگاه‌ها به رانت پژوهشی معتقدند می‌توانند هر سوالی از هر مرجع دولتی دارند بپرسند و به استناد قانونی که مصوب است همه موظفند با ثبت و سند پاسخ فرد سوال‌کننده را بدهند. اساتید و دانشگاهیان هم می‌توانند از این قانون استفاده کرده و سوالات خود را از هر مرجع قانونی بپرسند.

چندی است روسای دانشگاه‌ها و اعضای هیات‌علمی نسبت به بودجه پژوهشی حرف‌هایی را مطرح کرده و ابهاماتی در این زمینه دارند. آنها می‌گویند این بودجه در اختیار یک‌سری افراد خاص قرار می‌گیرد. نظر شما در این باره چیست؟

این موضوع که مطرح کردید مساله‌ای کلی است و من نمی‌توانم درباره آن نظر بدهم؛ اما باید بگویم دولت باید در بخش پژوهش‌های مرز دانش حضور پیدا کرده و در تزریق بودجه‌های عملیاتی اقدام کند. در واقع سهم دولت‌هاست که در پروژه‌های مرز دانش بروز و ظهور جدی داشته باشند. اما یادمان باشد در کشورهای پیشرفته دنیا بودجه‌های پژوهشی توسط شرکت‌های خصوصی که دولت‌ها نیز اعمال‌نظری در آن ندارند، پرداخت می‌شود. شرکت پژوهشی‌ای موفق است که بتواند حمایت بخشی خصوصی را پشتوانه خود قرار دهد. تمام شرکت‌های موفق دنیا حتی بزرگ‌ترین دانشگاه‌های موفق دنیا از بودجه دولتی استفاده چندانی نمی‌کنند و عمده هزینه‌های خود را از طریق فروش تکنولوژی، صنعت، حضور در پروژه‌های بخش خصوصی و... دنبال می‌کنند. بنابراین معتقدم اگر پژوهشگران ما فکر و ذهن خود را به معرفی و پرزنت ایده‌ها و طرح‌های خود به ساختارهای توانمند بخش خصوصی معطوف کنند بیشتر می‌توانند موفق شوند تا اینکه به بودجه‌های دولتی دلبستگی داشته باشند.

به هرحال در ایران این بودجه و میزان آن تعریف شده و مصوب شده است که در اختیار دانشگاه‌ها قرار بگیرد؛ با این حال روسای دانشگاه‌ها می‌گویند خبر ندارند بودجه پژوهشی کجا می‌رود. پاسخ شما به این ادعا چیست؟

اگر رئیس دانشگاهی خبر نداشته باشد که بودجه پژوهشی دانشگاه او چقدر است و به کجا می‌رود، مشکل اوست.

بسیاری از آنها می‌گویند بودجه پژوهشی‌شان بین دستگاه‌های اجرایی و کسانی که آنها خبر ندارند، تقسیم می‌شود.

تفریغ و جداسازی بودجه دولتی با نظارت سازمان‌های دولتی و نظارتی مثل سازمان بازرسی کل کشور است. اگر رئیس دانشگاهی خبر نداشته باشد بودجه پژوهشی تخصیص‌یافته به دانشگاه او چقدر است و چگونه پرداخت می‌شود یا اصلا حیف و میل می‌شود یا خیر، نشان از کم‌اطلاعی و ضعف اوست. رئیس دانشگاه باید نسبت به بودجه‌ای که به آنها تخصیص داده شده مسلط شود و بتواند حق خود، دانشگاه و اعضای هیات‌علمی خود را بگیرد و هرجا لازم باشد، اعتراض کرده و پیگیری کند. نمی‌تواند بگوید خبر ندارم.

برخی از آنها نیز می‌گویند این بودجه اصلا از سوی شرکت‌های دولتی پرداخت نمی‌شود.

الان یک قانون نشر اطلاعات دولتی به صورت آزاد وجود دارد که روسای دانشگاها می‌توانند از آن استفاده کرده و هر سوالی دارند از هر مرجع دولتی بپرسند و پاسخ آن را دریافت کنند. به استناد قانونی که الان مصوب است همه موظفند با ثبت و سند پاسخ فرد سوال‌کننده را بدهند. اساتید و دانشگاهیان هم می‌توانند از این قانون استفاده کرده و سوالات خود را از هر مرجع قانونی بپرسند.

یعنی شما به رانت پژوهشی معتقد نیستید؟

من ندیدم اعتراضی در این زمینه صورت بگیرد.

اما روسای دانشگاه‌ها در صحبت‌هایی که چند وقت اخیر داشتند بارها بر این موضوع تاکید کردند و حتی برخی از آنها در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفته بودند حتی یک ریال هم بودجه پژوهشی دریافت نکردند.

این موضوع مربوط به وزارت علوم است و وزارت علوم و متولیان آن باید پاسخ دانشگاهیان را بدهند اما من تاکنون اعتراضی در این زمینه ندیده‌ام.

چند روز پیش نمایشگاه الکامپ برگزار شد؛ برآیند شما از این نمایشگاه چیست؟

بخشی که به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مربوط بود و معاونت علمی در آن مشارکت و حضور داشت، بخش استارتاپ‌ها بود. استارتاپ‌ها چند سال پیش با کمک معاونت علمی در نمایشگاه الکامپ حضور پیدا کردند تا خود را معرفی و برنامه‌های خود را عرضه کنند و ضمنا جایی باشد که با سرمایه‌گذاران و شرکت‌های دیگر آشنا شوند. اصولا نگاه معاونت علمی و فناوری به موضوع نمایشگاه‌های تخصصی ملی و بین‌المللی بهره‌گیری از ارتقا، آموزش و مهارت و توانی است که این نمایشگاه‌ها به شرکت‌کنندگان استارتاپی می‌دهند؛ همین‌طور آشنا کردن مخاطبان این نمایشگاه‌ها با موضوع استارتاپ‌ها، گرد هم آمدن استارتاپ‌ها، سرمایه‌گذاران و بهره‌برداران و عناصری که با آن مرتبط هستند زیر یک سقف هدف دیگر ماست.

چه آینده‌ای برای این شرکت‌ها متصور هستید؟

همه شرکت‌ها و استارتاپ‌ها زمانی که به وجود می‌آیند امیدوارند آینده بهتر و روشن‌تر و پرمنفعت‌تری را هم از نظر اجتماعی و هم اقتصادی داشته باشند. حضور در این نمایشگاه‌ها نیز در همین راستاست. من نمایشگاه استارتاپی الکامپ را با حضور استارتاپ‌ها روزبه‌روز بهتر از قبل می‌بینم که این موضوع درمورد آشنایی مردم و نهادهای سرمایه‌گذار  نیز صدق می‌کند.

اگر به دوره اول حضور استارتاپ‌ها در نمایشگاه الکامپ نگاه کنید می‌بینید هم موضوع استارتاپی برای آنها ناآشنا بود و هم اینکه امسال جدی‌تر، پویا‌تر و منسجم‌تر از سال‌های گذشته شرکت کرده بودند. استارتاپ‌ها هم می‌توانند ضمن بیان مواضع و موضوعات خود به سرمایه‌گذاران، با موضوعات کاری خود بیشتر آشنا شوند.

فکر می‌کنید شرکت‌هایی که در نمایشگاه حضور داشتند، چگونه می‌توانند مشکلات جامعه را حل کنند؟

عمده استارتاپ‌ها حول یک نیاز و یک مشکل و یک محصولی که در جامعه لازم است شکل گرفته و بروز و ظهور پیدا می‌کنند. امسال استارتاپ‌های محصول‌محور بیشتر از سال‌های قبل شده بود. الان شاهد این هستیم که استارتاپ‌های حوزه تکنولوژی در حوزه‌های مختلف نانو، بایو، هوا و فضا، آب، خشکسالی، داروها و تجهیزات بهداشتی و آزمایشگاهی... شکل می‌گیرد. الحمدلله با توجه به سرمایه نیروی انسانی و بازار خوبی که در داخل و همسایگان داریم، این استارتاپ‌ها توانسته‌اند رونق خوبی بگیرند. اصطلاحا ایران، بهشت استارتاپی منطقه خاورمیانه است؛ بهشتی که با توجه به زیرساخت، پتانسیل و نیروی انسانی خلاقی که در این زمینه دارد به دست آمده است.

محصولاتی که امسال در نمایشگاه بودند چه مقدار تولید داخلی بوده و کپی‌برداری از خارجی‌ها نبود؟

نباید زیاد روی مساله کپی‌برداری فکر کنیم. به‌طور مثال موقعی که موضوع حمل‌ونقل را مدنظر قرار دهیم تمام دنیا روی موضوع حمل‌ونقل یعنی خدمت به مردم، کمک به رفع مشکلات زیست‌محیطی، هزینه‌کرد انرژی و... برنامه‌ریزی می‌کنند. بنابراین وقتی این موضوع در انگلستان و آمریکا شکل گرفته و بروز و ظهور پیدا می‌کند مشابه‌های آن حدود 30 شرکت اینترنتی یا شرکت استارتاپی حوزه حمل‌ونقل در ایران شکل می‌گیرد. به همین منظور برای رفع مشکل ملی - حتی اگر این ایده زاییده ایران نباشد-  هیچ ایرادی ندارد مشابه آن طرح داشته باشیم، چراکه رفع نیاز یک ایرانی مهم‌تر است. برای همین منظور معاونت علمی و فناوری در سال گذشته حدود دوهزار ایده استارتاپی را که به صورت تک‌شاخ و شرکت‌های بزرگ استارتاپی در دنیا مطرح بودند، شناسایی کرد و به صورت یک پژوهش گردآوری و ترجمه کرد که آنها در قالب تجربیات شرکت‌های استارتاپی جهانی روی سایت معاونت ملاحظه می‌شود. مهم این است که افراد و جوانان ما این اید‌ه‌ها را در راه رفع نیاز مردم ایران بومی کنند که این ایرادی ندارد. در این میان اما موضوعات و ایده‌های صددرصد ایرانی که مشابه خارجی هم ندارد بین استارتاپ‌های ما کم نیستند.

نحوه حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از پروژه‌های علمی به چه صورت است؟

معاونت در قالب سه منظر و راهبرد با این موضوعات برخورد می‌کند. گاهی این پروژه‌ها، پروژه‌های مرز دانشی است که توسط شرکت‌ها و وزارتخانه‌ها قابل انجام نیست. در چنین شرایطی معاونت حضور پیدا می‌کند و در شکل پروژه‌های کلان ملی آنها را انجام می‌دهد. معاونت، مرکزی را در این زمینه دارد به نام مرکز طرح‌های کلان که با شاخص‌های مختلفی پروپوزال شده و از آنها دفاع می‌شود و بعد از تصویب به مرحله اجرا در می‌آید. این کمک‌ها، کمک‌های مالی، معافیتی، گمرکی، هدایتی و حمایتی  است و بین معاونت، یک دانشگاه یا چند وزارتخانه، چند شرکت دانش‌بنیان شکل اجرایی به خود می‌گیرد که شما می‌توانید به سایت مراجعه کرده و طرح‌های ملی را که در حال حاضر لیست شده، ببینید.

نکته دیگر درخصوص طرح‌های فناورانه و تجاری‌سازی است که توسط پارک‌های علم و فناوری و دانشگاه‌ها تعریف می‌شود و معاونت علمی و فناوری در آن حضور پیدا می‌کند و سهمی را در اجرایی شدن آن موضوع دارد. اما بخشی نیز عمومی‌تر و مربوط به بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان است و توسط این شرکت‌ها ارائه می‌شود که آنها نیز از مسائل مالی و حمایتی برخوردارند؛ این حمایت‌ها از وام گرفته تا تسهیلات و مشوق‌های مشاوره‌ای، حسابداری، بیمه، در اختیار قراردادن مکان و... است.

بخش دیگری نیز که معاونت علمی و فناوری در سال گذشته تعریف کرد، درمورد حمایت از صنایع فرهنگی و خلاق است. یک‌سری از شرکت‌هایی که در حوزه نوآوری ورود کرده بودند و امکان بهره‌مندی از حمایت‌ها و تسهیلات قانون شرکت‌های دانش‌بنیان را نداشتند در ذیل این برنامه تحت‌عنوان برنامه زیست‌بوم صنایع فرهنگی و خلاق تحت‌پوشش درآمدند. می‌دانید که حاصل عملکرد این‌گونه باعث شده طی 6 سال گذشته، شاخص نوآوری‌مان به استناد سازمان جهانی (GII) از رتبه 120 ارتقا و بهبود رتبه پیدا کند و به رتبه 61 جهانی ارتقا پیدا کنیم.