محققان علوم پزشکی ایران به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده و با همکاری تیمی از محققان بین‌المللی، موفق به شناسایی روشی برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه تا ۱۰ سال قبل از بروز علایم شدند.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری،محققان علوم پزشکی ایران به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده و با همکاری تیمی از محققان بین المللی، موفق به شناسایی روشی برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه تا ۱۰ سال قبل از بروز علایم و تشخیص بالینی آن در افراد سالم بدون علامت شدند و نخستین شواهد علمی مبتنی بر مطالعه آینده نگر، وسیع و طولانی مدت در این زمینه را به جهان ارائه کردند.
سرطان مثانه، جزو ۱۰ سرطان شایع در هر دو جنس
سرطان مثانه، جزو ۱۰ سرطان شایع در هر دو جنس جهان است که شمار مبتلایان آن در سال ۲۰۱۸، به ۵۵۰ هزار نفر و تعداد مرگ‌های ناشی از آن به ۲۰۰ هزار مورد رسیده است.
قرارگیری سرطان مثانه در فهرست شایع‌ترین سرطان‌های جهان، به همراه تعداد بالای مرگ‌های ناشی از آن، تشخیص زودهنگام این بیماری را بسیار با اهمیت کرده است؛ اما به گفته متخصصان، نبود روش‌های غربالگری مناسب و مطمئن، تهاجمی بودن روش‌های تشخیص، شانس بالای عود بیماری (۵۰ تا ۷۰ درصد) پس از درمان اولیه، سرطان مثانه را به یکی از چالش برانگیز ترین و گران‌ترین سرطان‌ها از نظر تشخیص و درمان تبدیل کرده است.
این شرایط بر اهمیت نشانگرهای زیستی (بیومارکر) قوی برای تشخیص آسان‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر سرطان مثانه و در نتیجه درمان بموقع آن و کاهش بار قابل توجه این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن افزوده است.
این درحالیست که طبق گزارش‌ها، هیچیک از نشانگرهای ادرار برای کنترل سرطان مثانه که حتی به تایید FDA (Food and Drug Administration ) رسیده و تجاری سازی شده‌اند، دارای «ویژگی» و «حساسیت» مطمئن و کافی در کاربردهای بالینی تشخیص سرطان مثانه بویژه در مراحل اولیه تومورزایی و نیزغربالگری جمعیت پرخطر نیستند.
اکنون در مطالعه‌ای نویدبخش که تحت عنوان Urinary TERT promoter mutations are detectable up to ۱۰ years prior to clinical diagnosis of bladder cancer: evidence from the Golestan Cohort Study در مجله معتبر بین المللی EBioMedicine منتشر شده است، جمعی از محققان علوم پزشکی ایران با همکاری تیمی از محققان بین المللی سرطان شناسی، با بررسی نمونه‌های ادرار تعدادی از افراد بدون علامت که به مدت طولانی تحت نظر بودند، برای نخستین بار در جهان، موفق به تشخیص زودهنگام این بیماری در نمونه‌های ادرار با بررسی نوعی جهش ژنتیکی پیکری (سوماتیک)، تا ۱۰ سال قبل از تشخیص بالینی و شکل گیری اولیه تومور در افراد سالم بدون علامت شده‌اند.
دکتر رضا ملک زاده، سرپرست تیم محققان ایرانی در این پروژه تحقیقاتی، سرطان مثانه را یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در جهان برشمرد که میزان شیوع آن در مردان ۴ برابر زنان است.
محقق بین المللی سرطان گفت: سرطان مثانه در مردان ایران نیز بسیار شایع است به طوری که پس از سرطان‌های معده، پوست، پروستات و روده بزرگ، رتبه پنجم را در بین سرطان‌های شایع مردان ایرانی دارد.
کارسینوم ادراری، رایج‌ترین شکل بروز سرطان مثانه
معاون تحقیقات وزیر بهداشت، با اشاره به اینکه کارسینوم ادراری، رایج‌ترین (حدود ۹۰ درصد) شکل بروز سرطان مثانه است، افزود: سرطان مثانه، دومین سرطان شایع اما کشنده‌ترین سرطان دستگاه ادراری است که اغلب در سنین ۶۰ سال به بالا بروز می‌کند و به علت تشخیص دیرهنگام مرگ‌های زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.
ملک زاده، پیشگیری و غربالگری سرطان مثانه را بهترین راه کاهش ابتلا و مرگ ناشی از این نوع سرطان بویژه در بین جمعیت پرخطر دانست و به تشریح اهداف مطالعه انجام شده پرداخت و گفت: تحقیقات جهانی در زمینه درمان سرطان‌های مختلف که به سرعت در حال پیشرفت هستند، عمدتاً بر پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها متمرکز بوده و شناسایی ژن‌های عامل ایجاد سرطان یا کشف جهش‌های ژنی موثر در بروز تومورهای بدخیم، محوری ترین اهداف این تحقیقات را تشکیل می‌دهند.
به گفته وی، مطالعه حاضر نیز با بررسی شایع‌ترین تغییرات ژنتیکی در سرطان مثانه تلاش کرده تا افق جدیدی برای تشخیص زودهنگام این بیماری پیش روی تحقیقات پزشکی ایجاد کند.
محقق بین المللی سرطان، از «جهش های پروموتر معکوس تلومراز (TERT)» به عنوان شایع‌ترین تغییرات ژنتیکی در سرطان مثانه نام برد و گفت: این جهش‌های ژنتیکی، معمولاً در مراحل اولیه بروز سرطان مثانه رخ می‌دهند و به عنوان یک نشانه اولیه در تومورزایی به شمار می‌روند.
تشریح روش ایرانی «ارزیابی جهش پروموتر معکوس تلومراز برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه»
رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره افزود: مطالعه ما بر روی ۵۰ هزار فرد ۴۰ تا ۷۵ سال شرکت کننده در مطالعه کوهورت گلستان (بزرگترین مطالعه کوهورت خاورمیانه و شمال افریقا که در شمال شرق ایران به اجرا درآمد)، انجام شد. پس از جمع آوری و ذخیره سازی نمونه‌های ادرار و خون و پردازش دی ان ای شرکت کنندگان در مطالعه، آنها را به مدت ۱۰ سال، پیگیری کردیم و در این پیگیری طولانی مدت، ۴۰ شرکت کننده مبتلا به سرطان اولیه مثانه شناسایی شدند که از این تعداد نمونه‌های ادراری برای ۳۰ شرکت کننده در دسترس و قابل استفاده بود.
رهبر مطالعه کوهورت گلستان افزود: در این بررسی، ما شاهد «جهش پروموتر معکوس تلومراز» در ۱۴ فرد شرکت کننده مبتلا به سرطان مثانه بودیم؛ جهش‌های ژنتیکی که ۱۰ سال قبل از آغاز پیگیری‌های ما نیز قابل شناسایی بوده‌اند.
دکتر مهدی شیخ، نویسنده اول مقاله نیز در تشریح مهمترین دستاورد مطالعه انجام شده و نتایج روش «ارزیابی جهش پروموتر معکوس تلومراز برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه» گفت: بررسی ما نشان داد: این روش، از «ویژگی» (۱۰۰ درصدی) و «حساسیت» (۴۶ درصدی) برای تشخیص سرطان ادراری تا ۱۰ سال قبل از بروز بالینی تومور اولیه در افراد سالم فاقد علامت برخوردار است.
به گفته وی، ویژگی ۱۰۰ درصدی این روش به معنای نبود هر گونه نتیجه مثبت کاذب در آزمایشات نمونه‌ها است که این مساله از مهمترین شاخص‌ها در یافتن یک بیومارکر تشخیصی است چرا که از ایجاد اضطراب و مشکلات روحی افراد و هزینه‌های ناشی از ارایه نتایج مثبت کاذب جلوگیری می‌کند.
این محقق افزود: حساسیت ۴۶ درصدی نیز به معنای آن است که با این روش می‌توان ۴۶ درصد افرادی که در طی ۱۰ سال آینده به سرطان مثانه مبتلا می‌شوند را شناسایی کرد که این میزان حساسیت برای این مدت زمان طولانی، بسیار مناسب است.
شیخ در تشریح این نتایج همچنین گفت: این مطالعه نشان داد که هر چه مدت زمان بین جمع آوری و بررسی نمونه ادرار تا زمان بروز علایم و تشخیص بالینی سرطان کمتر باشد، میزان آلل های جهش یافته این ژن در ادرار و در نتیجه قابل تشخیص بودن آن (حساسیت تشخیصی) بیشتر می‌شوند.
وی یادآور شد: چندین مطالعه مورد - شاهدی که توسط تعدادی از افراد تیم تحقیقاتی مطالعه حاضر برای ارزیابی «امکان استفاده از جهش پروموتر معکوس تلومراز در تشخیص سرطان‌های دستگاه ادراری» انجام شده بود، به خوبی نشان دادند که حساسیت این روش، هنگام تشخیص بالینی سرطان مثانه بین ۸۷ تا ۹۸ درصد بوده است.
این محقق اعلام کرد: با اتکا به نتایج به دست آمده از این مطالعه، در حال برنامه ریزی برای تحقق گام‌های بعدی جهت بررسی ارزش این بیومارکر در تشخیص زودهنگام سرطان‌های مثانه در جمعیت‌های بزرگ‌تر در نقاط مختلف دنیا از جمله جمعیت‌های آسیایی، اروپایی و آمریکایی هستیم.
دکتر «فلورانس لِکالوزکِلم» سرپرست تیم محققان بین المللی در این پروژه تحقیقاتی نیز درباره اهمیت این مطالعه گفت: مطالعات قبلی ما قابل تشخیص بودن جهش ژنتیکی پروموتر معکوس تلومراز در «دی ان ای سلول‌های ادراری» و همچنین «دی ان ای بدون سلول در ادرار» را نشان داده بودند اما این جهش‌های ژنتیکی برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه، در هیچ مطالعه‌ای، ظرفیت سنجی نشده بودند.
به گفته وی، آنچه یافته‌های مطالعه حاضر را دارای اهمیت کرده، نه تنها بررسی میزان تاثیر این جهش‌ها در تشخیص زودهنگام سرطان مثانه، بلکه «ارائه قوی‌ترین شواهد به دست آمده تا کنون درباره ظرفیت چنین روشی در بستر یک مطالعه وسیع، آینده نگر، مبتنی بر جمعیت و طولانی مدت (بیش از ۱۰ سال) برای نخستین بار در جهان» است که این ویژگی، قابل استفاده بودن و ارزش بالای پیش بینی نشانگرهای زیستی غیرتهاجمی در تشخیص سرطان مثانه افراد سالم بدون علامت را نشان می‌دهد.
محقق آژانس بین المللی تحقیقات سرطان این بررسی را یک مطالعه مقدماتی و گام مهمی برای مطالعات بعدی دانست که با اتکا به نمونه‌های بیشتری از موارد ابتلا به سرطان مثانه می‌توانند به نتایج فعلی این تحقیق درباره امکان تشخیص بسیار زودهنگام سرطان مثانه با بررسی جهش‌های ژنتیکی شایع آن، قطعیت بیشتری دهند و حتی نقش جهش‌های ژنتیکی را در بروز تومورهای بدخیم انواع سرطان، روشن‌تر کنند.
«لِکالوزکِلم» خاطرنشان کرد: روش ارزیابی شده آنها، بسیار بهتر و مقرون به صرفه تر از روش‌های تهاجمی همچون سیتولوژی ادرار و نشانگرهای زیستی موجود، برای تشخیص سرطان مثانه در مراحل اولیه بویژه در افراد پرخطر است.
وی تاکید کرد: نتایج این مطالعه همچنین می‌تواند به غربالگری بهتر جمعیت پرخطر سرطان مثانه، توسعه بیومارکرها برای تشخیص بسیار سریع‌تر این بیماری و نیز کنترل و پیشگیری از عود آن در بیماران مبتلا کمک کند.
