سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری صدا و سیما، ضمن تشریح وضعیت زیست بوم فناوری و نوآوری کشور، دستگاه‌های دولتی را به تسهیل فضای کسب و کار فراخواند.
ستاری در این برنامه همچنین گفت: تسهیلات نظام وظیفه سرباز فناور با عنایت مقام معظم رهبری ایجاد شد که اتفاقی بی‌نظیر در تاریخ کشور است. با این تسهیلات شخص سربازی را در شرکت خودش طی می‌کند. مسئولان باید توجه داشته باشند زمانی که رهبر یک مملکت چنین تسهیلاتی را به شرکت‌های دانش‌بنیان عرضه می‌کند، آنها نباید در صدور چند مجوز ساده سختگیری کنند.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری در ادامه بیان کرد: باید به این مسئله توجه داشت که در چند سال اخیر یک تغییر بزرگ در فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی کشور به وجود آمده است. تولید، رشد و بالندگی زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور، باعث شده است که در دیدگاه کلان عمومی یک تغییر عمده ایجاد شود. بر عکس گذشته والدین و سیستم آموزشی به این حقیقت واقف شده‌اند که جوانان ما نه برای اخذ مدرک که برای ایجاد ارزش افزوده تحصیل میکنند.
رییس ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش‌بنیان افزود: همین تغییر دیدگاه و نگرش عمومی و فرهنگسازی، خود باعث می‌شود که تحرک و رونق بیشتری در زیست‌بوم نوآوری کشور به وجود آید و جریان ورودی استارتاپ‌ها و فعالان فناور به این زیست‌بوم پرفشارتر شود.
رشد متوازن زیست‌بوم نوآوری نیازمند توجه بیشتر است
به گفته ستاری، در حال حاضر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از 5 هزار و 300 شرکت فراتر رفته است، فروش این شرکت‌ها نیز به بیش از 120 هزار میلیارد تومان رسیده است. حدود 41 شرکت برخواسته از این زیست‌بوم در تابلوی بورس مورد معامله قرار می‌گیرند که در مجموع 280 هزار میلیارد تومان ارزش گذاری شده‌اند. این زیست‌بوم در برخی رشته‌ها و حوزه‌ها به خوبی شکل گرفته است و در حال طی کردن مسیر طبیعی رشد است، اما در برخی حوزه‌ها زیست‌بوم نوآوری هنوز به صورت کامل تکوین نیافته است. بی‌شک، رشد متوازن زیست‌بوم نوآوری در همه زمینه‌ها، نیازمند توجه بیشتر و تزریق حجم قابل قبولی از سرمایه‌گذاری است. ظرفیت‌های بالقوه بسیاری در کشور وجود دارد و زیست‌بوم نوآروی شکل گرفته، هنوز با ظرفیت‌های کشور فاصله دارد.
رئیس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به رشد همسان کیفی و کمی شرکت‌های دانش بنیان، گفت: با وجود افزایش قابل توجه درخواست جوانان، فعالان فناور و هسته‌های دانشگاهی برای تاسیس شرکت‌های دانش بنیان، استانداردها و ملاک‌های ثبت شرکت دانش‌بنیان هنوز مانند گذشته دقیق و توام با ارزش‌سنجی محصول و شرکت است. این مسئله برای این مورد توجه قرار گرفته است تا رشد کمی شرکت‌های دانش‌بنیان همراستا با رشد کیفی آنها باشد.
وی به چالش کرونا یک آزمون پیش‌بینی نشده برای شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق اشاره کرد و افزود: به گفته همه ناظران این حوزه آنها از این آزمون سربلند بیرون آمدند. کشور به یکباره به بسیاری از محصولات نیاز شدید پیدا کرد که تا چند روز قبل یا تولید نمی‌شد و یا تولید آنها بسیار کم بود. این شرکت‌ها با یک واکنش سریع و چابک، بلافاصله خطوط تولید پرشماری را در سراسر کشور تاسیس کردند و مقدار قابل توجه‌ای انواع ماسک، لباس‌های حفاظتی، مواد ضدعفونی، تجهیزات پزشکی و دیگر اقلام مورد نیاز را تولید کردند.
ارتباط میان صدها استارتاپ و شرکت ایجاد شد
معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در ادامه با اشاره به راهبردهای توسعه زیست بوم‌نوآوری در کشور افزود: چند سالی است که محور اصلی کار بر روی ایجاد زنجیرهای ارزش متمرکز شده است. اجزای این زنجیره‌ها در تعامل و اشتراک با یکدیگر مانند سلول‌های در کنار هم قرار گرفته، باعث ایجاد ارتباط میان صدها استارتاپ و شرکت در یک حوزه خاص می‌شوند و کلیه محصولات و خدمات مورد نیاز آن رشته را به جامعه مصرف عرضه میکنند.
به گفته وی، وقتی که یک شخص تحصیل‌کرده 12 سال پس از فارغ‌التحصیلی هنوز نتواسته است شغلی برای خود ایجاد کند، یعنی یک مشکل اساسی در سیستم آموزشی وجود دارد. در برخی رشته‌ها مانند کشاورزی، علیرغم وجود ظرفیت و نیازهای عمده در کشور، فارغ‌التحصیلان آن در جذب به بازار کار رشته تخصصی خود مشکل دارند. این موضوع باید همه مسئولین و تصمیم‌گیران کشور را قانع کند که باید یک چرخش و دگرگونی اساسی در سیستم آموزش کشور به وجود آید تا این سیستم با نیازهای کشور منطبق باشد. هر آموزشی در یک برهه زمانی 5 تا 10 ساله باید به نحوی خود را در اقتصاد کشور نشان دهد، اگر غیر از این باشد، یعنی یک حفره و نقصانی وجود دارد. در زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان اما، نگرش به آموزش بسیار متفاوت است و رویکردی کاملاً عمل‌گرایانه و نیاز محور دارد.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری همچنین بیان کرد: زمانی که شما یک بشکه نفت را با 154 کیلو حجم، حداکثر تا 40 دلار به فروش می‌رسانید، اما از خارج از کشور یک شیشه عطر را با چند میلی‌لیتر حجم با نرخ 100 دلار خریداری می‌کنید، این خود به خوبی تفاوت اقتصاد سنتی و نفت محور را با اقتصاد دانش‌بنیان نشان می‌دهد. یک ویال بیوتک با چند گرم وزن کمتر از 2 هزار دلار قیمت ندارد، یا یک کیلو بذر در حوزه کشاورزی گاهاً هم‌قیمت طلا است.
تکیه اقتصاد بر مواد اولیه فراوری نشده بی نتیجه است
وی ادامه داد: این نشانگر اثر دانش و فناوری روی مواد اولیه است. تکیه اقتصاد بر مواد اولیه فراوری نشده بی نتیجه و بحران‌زا است، لازم است که دانش و فناوری در ترکیب با ذخیر بزرگ طبیعی، معدنی و نفت و گاز کشور به کار برده شود. برای کشوری با ظرفیت‌ها و توانای‌های ایران معنی ندارد که در سال 7 تا 10 میلیارد دلار در حوزه امنیت غذایی واردات داشته باشد، این واردات از ذرت، کنجاله، سویا تا واردات سموم کشاورزی و واکسن و داروی طیور و دام را شامل می‌شود. صنعت مرغ و طیور کشور حدود 3 میلیارد و پانصد میلیون دلار واردات دارد.
ستاری همچنین افزود: این عدد نباید به همین روال باقی بماند و باید با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کاهش یابد. تولید واکسن‌ها، داروها و آنزیم‌های مورد نیاز این صنعت از جمله کارهای است که فعالان فناور می‌توانند برای این صنعت انجام دهند. در دیگر حوزه‌ها و صنایع نیز اگر فرایند عارضه‌یابی و بررسی نیازهای فناورانه صورت گیرد، به خوبی می‌توانیم موارد مشابه‌ای را احصاء کنیم که در صورت بومی‌سازی و تولید داخلی می‌تواند علاوه بر رفع نیاز آن صنعت، ارزش افزوده قابل توجهی نیز به همراه داشته باشد.
معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در ادامه بیان کرد: زمانی که از زیست‌بوم صحبت می‌کنیم، منظور مجموعه‌ای از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان است که در صورتی که یک نیاز فناورانه به آنها محول شود برای آن پاسخی فناورانه ارائه می‌دهند و مشکل را حل میکنند. در حوزه پژوهش چند اشتباه تاریخی در عرصه سیاستگذاری کشور اتفاق افتاده است، باید قبول کرد که با پول و بودجه دولتی نمی‌توان پژوهش‌های موفق و ادامه‌دار ایجاد کرد. لازم است که پژوهش با سرمایه بخش خصوصی و توسط این بخش انجام گیرد. بخش دولتی باید در موضوع پژوهش نقش منتور و سیاستگذار را داشته باشد. پژوشگاه‌های بزرگ دولتی باید درهای خود را به روی بخش خصوصی و فعالان فناور باز کنند تا تاثیر گذار باشند. دانشگاه نیز زمانی می‌تواند تاثیر‌گذار باشد که از طریق تولید محصول، کالا، دانش، فناوری و خدمات فنی و فروش آن به صنعت و مردم درآمدزایی کند.
در زمینه تعداد مقالات تخصصی 8 درصد رشد را تجربه کردیم
رئیس ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش‌بنیان با اشاره به برخی موانع ورود شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به بازار سرمایه و بورس گفت: بسیاری از دارایی‌های این شرکت‌ها از نوع دارایی نامشهود است. ارزشگذاری این دارایی‌ها باید با توجه به ارزش ذاتی این فناوری و دانش صورت گیرد. یک شرکت دارویی کوچک در برخی کشورهای توسعه‌یافته، دانشی در اختیار دارد که به ساخت میلیاردها دلار دارو منتهی می‌شود و این فناوری است که بر سهام آن شرکت در بورس موثر است، این مسئله در بورس کشور ما نیز باید لحاظ شود.
به گفته ستاری، در حوزه علمی نیز کشور در سال جاری نسبت به سال گذشته در زمینه تعداد مقالات تخصصی 8 درصد رشد داشته است و در این حوزه رتبه 15 جهانی را به خود اختصاص داده است. در بسیاری از رشته‌های مهندسی نیز رتبه ایران زیر 10 است. البته در برخی رشته‌های علوم‌انسانی و هنر رتبه کشور در حدود 30 و 40 جهانی است و همین موضع باعث شده است که رتبه کشور در جهان 15 باشد، وگرنه احتمالاً رتبه جهانی ایران در حوزه تولید مقالات کمتر از 15 می‌بود.
معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با اشاره به روندهای طولانی اداری در برخی دستگاه‌ها، افزود: ما خود را در حال مبارزه می‌بینیم، از چند سال قبل که تلاش کردیم تا یک قسمت جداگانه در اقتصاد ایجاد کنیم که قوانین آن مبتنی براقتصاد دانش‌بنیان و مقاومتی باشد تا کنون تلاش کرده‌ایم که از طریق تاثیر بر ابزارهای سیاستگذاری و هماهنگی با دیگر دستگاه‌ها، سازوکارهای معیوب در کشور را اصلاح کینم تا شرایط کسب و کار شرکت‌های دانش بنیان و فناور تسهیل شود. البته در کشوری که نزدیک به 100 سال اقتصاد آن معتاد به نفت بوده، نمی‌توان انتظار داشت که یک شبه تمام سازو کارهای اجرایی و اداری آن اصلاح شود و این اقتصاد غول‌آسا در کسری از ثانیه مسیر خود را تغییر دهد.
ستاری با بیان اینکه می‌توان به تدریج و با ممارست در کار، مسیر اقتصاد را تغییر داد گفت: در این صورت می‌توان از زیست‌بوم نوآروی کشور برای تمام حوزه‌های اقتصادی یک الگو ساخت، اتفاقی که در حال حاضر نیز رخ داده و این الگو باعث شده است که دیگر بخش‌ها نیز به فکر تغییر رویکرد باشند. اگر بحث‌های رخ‌داده در سال 94 را مرور کنیم، می‌بینیم که چه مخالفت‌های نسبت به فعالیت تاکسی‌های آنلاین ابراز می‌شد. همین مخالفت در برخی دیگر حوزه‌ها هست و در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری سعی داریم تا یک به یک این موانع و مخالفت‌ها را برطف کنیم و جاده را برای عبور استارتاپ‌ها صاف کنیم.
به گفته معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، بیش از 140 خدمت نیز به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ارائه می‌شود. یکی از این خدمات، تسهیلات نظام وظیفه است که با عنایت مقام معظم رهبری، شخص فناور، سربازی را در شرکت دانش‌بنیان می‌گذارند. این یک اتفاق بی‌نظیر در تاریخ کشور است که یک شخص سربازی را در شرکت خودش طی کند. مسئولین باید ببینند که زمانی که رهبر یک مملکت چنین تسهیلات و کمکی را به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور عرضه می‌کند، آنها نباید در صدور چند مجوز و اجازه‌نامه ساده سختگیری کنند.
یک استارتاپ با وام پیش نمی‌رود
ستاری کشور در توضیح شبکه تامین مالی زیست‌بوم نوآوری در کشور، گفت: یک شبکه از صندق‌های حامی ایجاد شده است، همچنین سعی شده است که سرمایه‌های بخش خصوصی به این بحش جذب شود. اما باید توجه کرد که یک استارتاپ با وام پیش نمی‌رود بلکه باید در یک استارتاپ فرایند سرمایه‌گذاری خطر پذیر انجام گیرد. بسیاری از استارتاپ‌های ما هفته‌ای 10 درصد رشد دارند، این یک رشد غیرطبیعی نیست و با توجه به خدماتی که ارائه می‌دهند، رشد قابل توجهی دارند. برای مثال در چالش کرونا استارتاپ‌های که خدمات آموزشی ارائه میکنند به یکباره رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کردند. ایران در حوزه‌های فروش اینترنتی، تاکسی‌های آنلاین و خدمات فین‌تک بزرگترین شرکت‌های منطقه را دارد.
وی با اشاره به لزوم توسعه بازار محصولات دانش‌بنیان بیان کرد: صادرات محصولات دانش‌بنیان پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. برای مثال صادرات یک داروی خاص به یک کشور نیازمند یک فرایند طولانی کسب مجوز و انجام فرایندهای آزمایشگاهی است. در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری سعی شده است تا صادرات محصولات توسط شرکت‌های صادر کننده تسهیل شود. در زمینه ثبت پتنت، مشاوره صادراتی، مسائل گمرکی، حضور در نمایشگاه‌های خارجی و بسیاری زمینه‌های دیگر به این شرکت‌هاخدمات و بسته‌های حمایتی تخصیص یافته است. باید این موضوع به همگان تفهیم شود که این شرکت‌ها هستند که می‌توانند تحول ایجاد کنند، تجاری‌سازی کار بخش خصوصی است و نباید آن را به بخش دولتی سپرد.
