درست در روزهایی که بلای کرونا کرکره سالن‌های سینما را همچنان پایین نگه داشته، غفلت از ظرفیت طلایی «اکران آنلاین» از سوی مدیران سینمایی و سینماگران به‌شدت عجیب به نظر می‌رسد؛ مشکل کجاست؟
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری ۳۷۴، ۳۷۰،۴۵۰، ۳۸۳ و… هرگز تصور نمی‌کردم که روزی عددها عمیق‌ترین حرف‌ها را در دل خود داشته باشند، عددها غم شوند و بنشینند بر دل، عددها اشک شوند و جاری شوند از چشم، عددها داغ شوند و خاکستر شوند بر قلب. این‌ها دیگر تنها یک «عدد» نیستند، بیایید باهم روراست باشیم، عددها این روزها جان دارند، جان می‌گیرند. من هرگز تصور نمی‌کردم که روزی اشکان منصوری، همکار جوان‌مان در دنیای خبرنگاری سینما، جا بگیرد در میان همین عددها، حالا باید نام او را به کدام عدد بخوانیم؟ ۲۴۱ یا ۳۷۰؟
این عددها حالا قریب به دو سال است که با هر چرخش کرونا، می‌چرخند و تکرار می‌شوند. اصلاً بیایید این عددها را ضرب در سه کنیم، ضرب در چهار کنیم، ضرب در بی‌نهایت کنیم، آخر پشت هر عدد مادری است، خواهری است، پدری است، رفیقی است، همه هم با کوهی از اندوه که دیگر آرام نمی‌شوند. این شانه‌ها حالا دیگر ناتوان از حمل کردنشان است.
«کرونا» نه به جان‌ها که به شغل‌ها نیز شبیخون زده، سفره کسب و کارهای بزرگ را کوچک کرده و بساط شغل‌های کوچک‌تر را برچیده است. هرچند زرق و برق سینما آن را در جرگه شغل‌های پرطمطراق قرار داده اما پر بیراه نیست که بگوییم حالا دو سالی می‌شود که خاطره‌اش در ذهن مخاطبان کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است، آیین سینما رفتن حالا محوترین خاطرات را در ذهن‌ها تداعی می‌کند.
پیش از این بارها و بارها اتفاقات روزهای کرونایی سینما را با هم مرور کرده‌ایم، در این گزارش هم قصد نداریم مرثیه خوانده شده را دوباره تکرار کنیم اما از زمان خیز برداشتن موج چهارم کرونا و همزمان با قرمز شدن وضعیت شهرها حالا این سومین هفته‌ای است که چراغ سینماها خاموش است. اما در چنین شرایطی نمی‌شود از ظرفیت ویژه‌ای چشم پوشید که می‌تواند سینما را همچنان زنده نگه دارد، پدیده‌ای نوظهور در ایران که البته از همان زمان پا گرفتنش، سنگ‌اندازی‌ها هم آغاز شد و حالا افول چندین چند ماهه‌اش نشان داده که سیاستگذاران و بانیانش از آن غافلند.
«اکران آنلاین» هرچند معبری برای گذر از این وضعیت قلمداد می‌شد و اتفاقاً در روزهای آغازین همه‌گیری کرونا توانست خیلی زود جایش را در میان مخاطبان باز کند و از منظر سینماگران هم فرصتی برای ارایه آثارشان باشد، اما آرام آرام بر مدار بی‌توجهی قرار گرفت تا این مجرا هم مسدود شود.
فروش ویژه «شنای پروانه» در همین بستر بعد از جشنواره سی و نهم فیلم فجر اما نشان داد که این ظرفیت هنوز زنده است و به رغم مانع‌تراشی‌ها و غفلت‌ها می‌تواند از شریان‌های حیاتی سینما باشد و حتی امکان بازگشت سرمایه از طریق آن محقق شود.
یک مرور؛ در اکران آنلاین بعد از جشنواره سی و نهم چه گذشت؟
پیش از این در آبان ماه ۹۹ در گزارشی به بهانه آسیب‌شناسی اکران آنلاین مروری آماری بر فیلم‌های اکران شده در بستر مجازی داشتیم. بر اساس آمار گردآوری شده اکران آنلاین تا آبان ماه ۹۹ نمایش قریب به ۱۵ فیلم را به خود دید. اما این بستر ناگهان کاهشی چشمگیر از منظر تعداد فیلم‌های سینمایی را تجربه کرد به طوری که بعد از برگزاری جشنواره سی و نهم فیلم فجر، تا به امروز تنها ۶ فیلم با عنوان‌های «شنای پروانه»، «پیشی میشی»، «آقای سانسور»، «دیدن این فیلم جرم است»، «بعد از تو» و «زیر نور کم» به نمایش در این بستر درآمده‌اند که تنها دو فیلم آخر این فهرست پیش از اکران سینمایی، عرضه آنلاین را تجربه می‌کنند.
همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد حالا سه هفته است که سینما سکوت و سکون را تجربه می‌کند، در غیاب سالن‌های سینما اما همسایه دیوار به دیوارش یعنی «سینماآنلاین» باوجود آنکه پتانسیل تبدیل شدن به یک جریان را دارد، اما آن نیز خلسه‌ای را تجربه می‌کند. این ظرفیت هم حالا به کناری گذاشته شده تا مرثیه فیلم‌های انباشته شده تکمیل شود!
به نظر می‌رسد نه از سوی مدیران سازمان سینمایی و نه حتی سینماگران اراده‌ای برای احیای این ظرفیت طلایی وجود ندارد اولین و اصلی‌ترین متولی این حوزه یعنی سازمان سینمایی دل ندارد تا با ارایه تسهیلاتی آن را به آلترناتیوی برای روزهای بی سرانجام تبدیل کند، حالا اکران آنلاین نه فقط محل نمایش فیلم‌های دست چندم که حیات خلوتی است که گاهی در آمارها به آن اشاره می‌شود.
در این گزارش و در قالب پنج نکته کلیدی آسیب‌های اکران آنلاین را مرور کرده‌ایم. در این مرور سعید رجبی فروتن معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی و محمد کارت کارگردان فیلم موفق «شنای پروانه» در اکران آنلاین، همراه شدند و نظرات خود را با ما به اشتراک گذاشتند.
نکته اول؛ دلیل انفعال سازمان سینمایی در حمایت از «اکران آنلاین» چیست؟
پیش از این و با رونق گرفتن فضای اکران آنلاین سازمان سینمایی خبر از راه‌اندازی شورای اکران آنلاین داد، هیجان اولیه فیلمسازان برای ورود به این عرصه، مدیران این سازمان را برآن داشت تا برای سامان دادن به این بستر نو، طرح راه‌اندازی شورایی تازه را کلید بزنند این موضوع اما در حد همان وعده باقی ماند تا این فضا حالا خالی از فیلم باقی بماند.
در حال حاضر شرایط نیمه تعطیل بر کشور حاکم است و به تواتر بر لزوم ماندن در خانه به منظور کاهش آمار فوتی‌های کرونا تاکید می‌شود، اما آن دسته از مخاطبانی که مایل به تماشای فیلم‌های سینمایی ایرانی در بستر آنلاین هستند با مراجعه به سامانه‌های عرضه فیلم، با «هیچ» مواجه می‌شوند! به نظر می‌رسد فضای اکران آنلاین خالی از خوراک فرهنگی مانده است و سازمان سینمایی به‌عنوان اصلی‌ترین اهرم حرکت این چرخه، تسهیلات چندانی به سینماگران ارائه نداده است. بسته ویژه حمایتی هم طراحی نشده تا صاحبان آثار به نمایش فیلم‌هایشان در این فضا تن بدهند؛ به تعبیری اکران آنلاین رها شده است.
روایت مدیر؛ اولویت‌های حمایتی سازمان سینمایی با بودجه محدود
سعید رجبی‌فروتن معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی در پاسخ به خبرنگار مهر درباره حمایت سازمان سینمایی از اکران آنلاین می‌گوید: سردی و گرمی بازار اکران آنلاین در گروی تمایل صاحبان فیلم و اطمینان آنها از بازگشت سرمایه و کمی تا قسمتی سود در این مسیر است. در اینکه پلتفرم‌ها و مخاطبان سینمای ایران در روزهای تعطیلی سینماها و یکنواختی سریال‌های تلویزیونی عطش و تقاضای زیادی برای فیلم سینمایی ایرانی دارند، تردیدی نیست. تجربه تلخ ۱۴ ماه گذشته و شلتاق ویروس جهنده کرونا نشان داد که احساس عدم امنیتی که در وجود مردم ریشه دوانده است، مانع از آن می‌شود که سینماها ولو در شرایط زرد و نارنجی پذیرای تماشاگران زیادی باشند. به این خاطر تنها گزینه پیش روی تهیه‌کنندگان استفاده از ظرفیت اکران نیم بند آنلاین و تن دادن به ریسک و مخاطرات آن است.
رجبی‌فروتن: در عرصه اکران آنلاین مدیران سکوهای نمایشی سایه نظارت دستگاه دیگری را بالای سر خود می‌بینند که به موجب حکم آن ممکن است فیلمی به رغم داشتن پروانه نمایش از دولت، از اکران آنلاین بازبماند و یا برای اصلاح و ممیزی مجدد، موقتاً پایین کشیده شود! وی تأکید دارد: اولویت‌های حمایتی سازمان با بودجه و اعتبارات محدودی که دارد، حمایت از زنجیره سینماهای کشور و ترغیب تهیه‌کنندگان به اکران فیلم‌هایشان در دورانی است که با پیک کرونا مواجه نیستیم. مراجعی که فقط به نظارت انحصاری بر فضای مجازی می‌اندیشند، باید به مرور دریابند که نظارت بدون حمایت، کارآیی لازم را ندارد.
رجبی‌فروتن معتقد است: از سوی دیگر گره موجود در اکران آنلاین اگر با تشکیل نهادهایی مثل شورای اکران آنلاین بازشدنی بود تا حالا این اتفاق افتاده بود. در سینما شورای صنفی نمایش تابع و مجری نظامنامه‌ای است که هر ساله با مشارکت دولت ویرایش و بروزرسانی می‌شود و همه عوامل موثر در آن از طریق تشکل‌های صنفی مربوط و اهرم‌های در اختیار دولت، سامان می‌یابند. به این خاطر شورای صنفی نمایش به نمایندگی از صنوف و دولت به خوبی نقش تنظیم‌گری خود را ایفا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: در اکران آنلاین آرایش نیروها به گونه دیگری است. سازمان سینمایی شاید بتواند در همراهی با تهیه کنندگان سینمای ایران در پی ایجاد شرایط و مناسبات عادلانه‌ای در این زمینه باشد اما از دیگر سو رسانه‌های برخط نمایش فیلم و سریال مجوز فعالیت خود را از دستگاه دیگری گرفته و تن به نظارت آن داده‌اند. در عرصه اکران آنلاین مدیران سکوهای نمایشی سایه نظارت دستگاه دیگری را بالای سر خود می‌بینند که به موجب حکم آن ممکن است فیلمی به رغم داشتن پروانه نمایش از دولت، از اکران آنلاین بازبماند و یا برای اصلاح و ممیزی مجدد، موقتاً پایین کشیده شود!
رجبی‌فروتن تأکید می‌کند: سیاست گذاری در این زمینه نیازمند گذشت زمان و تبیین فرصت و تهدیدهای آن از سوی ذی‌نفعان در آینده است. بدیهی است در این فاصله هر قدر در فرایندی کاملاً طبیعی مدل رفتاری و قواعد و توافق‌های طرفینی را خلق کنند و به آن پایبندی نشان دهند، زمینه برای نهادینه شدن این پدیده و استمرار و پویایی آن فراهم خواهد شد.
روایت فیلمساز؛ «شنای پروانه» به جبر کرونا تن نداد
محمد کارت که با «شنای پروانه» بسیاری از تصورات ناامیدکننده درباره ظرفیت «اکران آنلاین» را برهم زد، در پاسخ به خبرنگار مهر ترجیح می‌دهد مشخصاً درباره «حمایت سازمان سینمایی از اکران آنلاین» چیزی نگوید اما دیدگاه خود درباره تجربه عرضه فیلمش در «سینما آنلاین» را اینگونه تشریح می‌کند: من به‌عنوان کسی که قبل از فیلم‌سازی عاشق «سینما» و آیین «سینما رفتن» هستم، این روزها غم بزرگی دارم و آن اینکه به‌ناچار سینما و آیین سینمارفتن دچار خلل شده است. واقعاً به‌عنوان یکی از علاقه‌مندان به سینما، حالم خوب نیست. اما از آنجایی که ویروس کرونا سبب شده است که همه دنیا طور دیگری به زندگی نگاه کنند و در مواردی خود را به‌روز کنند و در موارد دیگر با شرایط وفق پیدا کنند، درباره سینما هم تنها می‌توانیم امیدوار باشیم بعد از رفع بحران کرونا، باردیگر بتوانیم همه با هم کمک کنیم تا آیین سینما همچنان زنده بماند و پویایی خود را حفظ کند.
محمد کارت: به‌عنوان کسانی که عاشق سینما هستیم باید خوراک مناسب مخاطبان را از معبر سلامت، به دستش برسانیم. علاقه‌مندان جدی سینما هم باید به خودشان قول بدهند که به این مدیوم جدید عادت نکنند. فیلم‌های درخور توجهی که لیاقت دیده شدن بر پرده سینما را دارند، قطعاً باید روی پرده دید. امروز همه در یک «اجبار جمعی» گرفتار هستیم که «اکران آنلاین» بهترین گزینه برایمان است کارت تأکید دارد: در این شرایط اکران آنلاین کمک کرد تا ما همچنان بتوانیم با مخاطب‌مان ارتباط داشته باشیم. ارتباط مخاطب در این شرایط با فیلم‌های سینمایی، جز بستر آنلاین از مسیر دیگری ممکن نیست. هر تلاش دیگری هم در این زمینه تلاشی مذبوحانه است. به‌عنوان کسانی که عاشق سینما هستیم باید خوراک مناسب مخاطبان را از معبر سلامت، به دستش برسانیم. علاقه‌مندان جدی سینما هم باید به خودشان قول بدهند که به این مدیوم جدید عادت نکنند. فیلم‌های درخور توجهی که لیاقت دیده شدن بر پرده سینما را دارند، قطعاً باید روی پرده دید. امروز همه در یک «اجبار جمعی» گرفتار هستیم که «اکران آنلاین» بهترین گزینه برایمان است.
وی ادامه می‌دهد: یکی از مضامین محوری «شنای پروانه» همین است که «جبر» نیست که شرایط تو را می‌سازد بلکه شرایط هر کسی در اختیار خودش است. مسیری که این فیلم در فرآیند عرضه و تقاضا تا به امروز طی کرده است هم نشان داده است که سرنوشت هر فیلمی، فارغ از شرایط می‌تواند دست خود فیلم هم باشد. خوشبختانه این اتفاق برای فیلم «شنای پروانه» رخ داد و برایم بسیار ارزشمند است نگاه و منش افرادی که شاید به‌صورت اتفاقی نسخه غیرقانونی فیلم را دیده بودند اما به دلیل احترامی که احساس کردند فیلم به آنها می‌گذارد، مجدد نسخه قانونی را تهیه کردند تا از فیلم حمایت کرده باشند. به‌عنوان فیلمساز، پیشانی تک‌تک این مخاطبان را می‌بوسم.
کارگردان «شنای پروانه» در پاسخ به اینکه چه ویژگی‌ای باعث توفیق یک فیلم در اکران آنلاین به‌رغم کلیشه‌های ذهنی و پیش‌فرض‌ها درباره عدم امکان موفقیت در این بستر می‌شود؟ هم می‌گوید: نمی‌دانم آیا فیلم «شنای پروانه» به‌تنهایی روی پای خود ایستاده یا مانند یک تن زخم خورده، در حال تغییر شرایط پیرامون خود است. برای من اما باعث مباهات است، فیلمی که برای تک‌تک اجزایش تلاش کردیم تا مخاطب حاصل نهایی آن را دوست داشته باشد، امروز نتیجه آن تلاش‌ها را می‌بیند. از ابتدا فیلم‌سازی برایم اینگونه بوده که اثرم بتواند با طبقات و افکار و گروه‌های مختلف ارتباط برقرار کند. یکی از جذابیت‌های «شنای پروانه» هم برایم همین است که خوشبختانه تفکرات مختلف در سطوح مختلف فکری و اقتصادی به میزانی که لازم بوده با فیلم ارتباط برقرار کرده‌اند.
کارت ادامه می‌دهد: فکر می‌کنم وقتی یک فیلم از ابتدا با نگاه احترام به تماشاگر و بدون تبختر نسبت به تماشاگر ساخته شود، قطعاً می‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند. ما به تماشاگر احترام گذاشتیم و امروز تماشاگر به ما احترام می‌گذارد. این شرایط تفاوت می‌کند با فیلمی که برای مخاطب مهم نیست نسخه قاچاق آن را می‌بیند یا نسخه اصلش را، برای یک بار فیلم را می‌بیند و برایش تمام می‌شود. «شنای پروانه» نشان داد وقتی به تماشاگر احترام بگذاری، زیر دین تو نمی‌ماند و حرمت چرخه اقتصادی تو را هم حفظ می‌کند. این ویژگی برایم تجربه جذابی بود که تا امروز و در شرایط کرونایی، منحصر به فیلم «شنای پروانه» است.
محمد کارت درباره این فرضیه که باتوجه به خسارت‌های مالی وارد شده به «شنای پروانه» او و دیگر عوامل تصمیم‌گیر این فیلم از قبول اکران آن در نوروز ۹۹ پشیمان شده‌اند هم توضیح می‌دهد: من، آقای رسول صدرعاملی، آقای سید مازیار هاشمی و آقای صادق رنجکشان، در فرازونشیب‌هایی که «شنای پروانه» تا به امروز طی کرده است، روزهایی احساس ناراحتی و ناامیدی داشتیم. این تجربه برای ما مانند عبور از یک مسیر پرچالش اما پر از تجربه بود. احساس می‌کنم آقای رسول صدرعاملی به‌عنوان یک پیشکسوت سینما، فارغ از یک فیلم، مراقب ماهیت سینما هم بودند. من هم به‌عنوان فیلم‌سازی که تلاش می‌کنم اصل «سینما» برایم در اولویت باشد، احساس می‌کنم مسیری که فیلم طی کرده است، مسیری معقول است.
وی تأکید دارد: تصمیمات گرفته شده برای «شنای پروانه» هیچکدام آنی و ناگهانی نبود، تلاش کردیم همه تصمیماتمان به نفع «سینما» باشد. فرازونشیب‌ها فیلم را دچار آسیب کرد اما دیدیم که شکر خدا مجدد سرپا شد و توانست پول خود را بازگرداند. فیلم به همان اندازه که به لحاظ معنوی در زندگی تک‌تک عواملش تأثیر و برکت داشت، به لحاظ اقتصادی هم برکتش تضمین شد. همواره دوست داشتم پولی که صرف ساخت فیلمی می‌کنم، بازگردد و اگر نگرانی‌ای درباره «شنای پروانه» داشتم هم این بود که دوست داشتم سرمایه‌گذارش به لحاظ معنوی و مادی، از حاصل کارش لذت ببرد. خوشبختانه این اتفاق رخ داد.
نکته دوم؛ آیا اکران آنلاین در انحصار دو پلتفرم است؟
از ابتدای شکل‌گیری اکران آنلاین آنچه به کاهش تمایل فیلمسازان برای عرضه آثارشان ضریب می‌داد، انحصار در این بازار بود که دست سایرین را از رقابت کوتاه می‌کرد، حضور دو سامانه قدرتمند در این زمینه، آنها را به تنها مرجع ورود به این چرخه تبدیل می‌کرد که سینماگران باید تابعی از تصمیمات آنها می‌بودند.
رجبی فروتن: ظاهراً بیش از یکصد رسانه برخط مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند و محدودیتی برای فعالیت سایر پلتفرم‌ها به شرط سرمایه و معونه لازم وجود ندارد. پیشتازی چند پلتفرم در این زمینه الزاماً به معنی ایجاد انحصار نیست هرچند در ادامه سامانه‌های دیگری به ناوگان اکران آنلاین اضافه شدند اما سابقه ذهنی و شناخت مخاطبان نسبت به این دو پلتفرم و البته تبلیغات شهری گسترده این دو سامانه، راه را برای مذاکرات بعدی فیلمسازان ناهموار می‌کرد، موضوعی که در ادامه هم پخش‌کنندگان و هم صاحبان آثار را نسبت به فضای موجود گله‌مند کرد.
روایت مدیر: پیشتازی به معنی انحصار نیست
رجبی‌فروتن درباره گلایه برخی فیلمسازان نسبت به وجود انحصار در حوزه «اکران آنلاین» به این توضیح بسنده می‌کند: ظاهراً بیش از یکصد رسانه برخط مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند و محدودیتی برای فعالیت سایر پلتفرم‌ها به شرط سرمایه و معونه لازم وجود ندارد.
وی تأکید دارد: پیشتازی چند پلتفرم در این زمینه الزاماً به معنی ایجاد انحصار نیست چه اگر غیر از این بود مرکز ملی رقابت به شکایات رسیدگی می‌کرد.
روایت فیلمساز؛ رقابت سالم به نفع کلیت سینماست
محمد کارت هم در پاسخ به خبرنگار مهر درباره وجود انحصار در اکران آنلاین می‌گوید: عرصه رقابت در «اکران آنلاین» امروز بسته نیست و اینگونه نیست که فقط دو پلتفرم معروف در این حوزه فعال باشند. قطعاً اگر رقابت در بازار پلتفرم‌های جدید، اگر رقابت سازنده و روبه‌جلو باشد، قطعاً شرایط جذاب‌تری دارد. احساس می‌کنم این مدیوم جدید هر چقدر با کیفیت‌تر بتواند فضای رقابتی را ایجاد کند، به نفع کلیت سینمای ما خواهد بود.
وی تأکید دارد: اگر از ذائقه تماشاگر مراقبت کنیم، سطح سلیقه مردم بالاتر می‌رود و من به‌عنوان سازنده، دیگر به حداقل‌ها قانع نمی‌شود چرا که مخاطبم به کم قانع نیست. این فرآیند در نهایت به نفع سینماست، به شرط آنکه علاقه‌مندان و دوست‌داران سینما، به فیلم دیدن در گوشی موبایل عادت نکنند و مناسک فیلم دیدن در سالن سینما را از یاد نبرند. احترام پرده نقره‌ای را در فرآیند عبور از شرایط بحرانی امروز، باید حفظ کنیم.
نکته سوم؛ سهم صاحبان آثار از گیشه اکران آنلاین، به‌صرفه است؟
آنچه اما باعث دلسردی برخی سینماگران نسبت به این اکران، شده، پرداخت‌های اندک صاحبان پلتفرم‌ها در قبال خرید حق پخش فیلم‌ها در مدت زمانی مشخص است، تا آنجا که برخی صراحتاً مبالغ اعلام شده در جهت خرید فیلم‌ها را توهینی آشکار قلمداد می‌کردند، مبالغ پیشنهادی از این منظر قابل طرح است که غالب فیلمسازان این رقم‌ها را نامتعارف و مغایر با هزینه اولیه ساخت آثارشان می‌خوانند که تنها «ضرر» عایدشان می‌شود.
هرچند عمده این اعتراض‌ها از سوی صاحبان آثاری است که در اکران سینمایی هم توفیقی پیدا نمی‌کردند اما به نظر می‌رسد دامنه اعتراضات گسترده‌تر شده است. نکته دیگر اما این است که صاحبان آثار رضایتی از درصد اختصاص داده شده به آنها از محل تقسیم فروش بلیت‌ها ندارند اما ماحصل این فرایند بدبینی و بی اعتمادی سینماگران در وصول به حق‌السهم‌شان است.
روایت مدیر: قدر فرصت «دیده‌شدن» را بدانید
رجبی‌فروتن درباره درآمد حاصل از اکران آنلاین برای صاحبان آثار می‌گوید: درصد تسهیم و برداشت از درآمد فروش در حد متعارفی بین تهیه کنندگان و سکوهای نمایش دهنده تعریف شده است. به نظرم فیلم‌هایی که اصولاً برای پرده بزرگ جذابیت‌های لازم را ندارند و صاحبان آنها در شرایط عادی هم پاسخ دلگرم‌کننده‌ای از گیشه‌ها دریافت نمی‌کردند، باید قدر فرصت دیده شدن در اکران آنلاین را بدانند و با آگاهی از اینکه آیتم هزینه‌هایی که دفاتر پخش برای آنها فاکتور می‌کرد، دیگر عملاً وجود ندارد. منظورم سهم سینمادار، تبلیغات، عوارض و مالیات است. این عده باید دلخوش به سهم هفتاد درصدی از بازاری شوند که مشتریان آن به دنبال تنوع هستند و در دوران تعطیلی سینماها همه نیاز بصری آنها را تلویزیون نمی‌تواند تامین کند.
روایت فیلمساز: فیلم تعیین می‌کند چگونه مرا ببینید
محمد کارت درباره چرخه اقتصادی اکران آنلاین می‌گوید: به‌عنوان فیلمساز، زمانی است که از همان ابتدا فیلمم را برای گروه محدودی از مخاطبان می‌سازم و می‌دانم که توقع فروش آن‌چنانی در بازار برای فیلمم نباید داشته باشد. در این موارد بیشتر حرفی که می‌خواهم بزنم، در اولویت است. اما اگر بتوانی حرف پیچیده‌ای که داری را با زبانی همه فهم مطرح کنی، طبیعتاً مخاطب بیشتری پیدا می‌کنی و بازار موفق‌تری هم خواهی داشت.
وی ادامه می‌دهد: این یک قاعده نرمال است. مهم است که خاستگاه یک فیلم چیست و برای چه گروهی ساخته شده است. از این منظر فیلم است که تعیین می‌کند مرا چگونه ببینید.
نکته چهارم؛ با وجود تهدید «قاچاق» می‌توان به «اکران آنلاین» امید داشت؟
تنها ساعاتی پس از بارگذاری فیلم‌ها در سامانه‌های اکران آنلاین، نسخه‌ای غیرقانونی از آن در فضای مجازی در دسترس عموم قرار می‌گیرد؛ تجربه‌ای که در همان گام نخست ورود فیلم‌های دیده‌نشده به عرصه اکران‌آنلاین، فیلم «خروج» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا را به کام خود کشید و خیلی زود نشان داد جدی‌تر از آن است که بتوان نادیده‌اش گرفت. متولیان امر اما هر بار بدون ارایه راهکاری عملی برای مبارزه با منتشرکنندگان لینک‌های غیرقانونی تنها به رخ دادن اتفاقی مشابه در پلتفرم‌های معتبر جهانی از جمله نتفلیکس اشاره و از پیگیری حقوقی آن شانه خالی کرده و همچنان می‌کنند.
شاید بتوان جدی‌ترین مانع بر سر راه اکران آنلاین را قاچاق فیلم‌ها خواند، معضلی که راه را بر آثار می‌بندد، مخاطبان را با مدار قانون خارج و البته ضربه‌ای جبران‌ناپذیر بر پیکره فیلم‌ها می‌زند. هرچند سازمان سینمایی شورایی تحت عنوان صیانت از محصولات فرهنگی دارد اما در سال‌هایی که بحث اکران آنلاین پررنگ‌تر از پیش شده خروج قابل توجهی از این شورا دیده نشده است.
روایت مدیر: فرهنگسازی مقدم بر اقدامات سلبی است
معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی درباره معضل «قاچاق» در حوزه اکران آنلاین به خبرنگار مهر می‌گوید: با آنکه پلتفرم‌ها در چند ماه گذشته نرخ خدمات خود را افزایش داده‌اند اما سهم آنها از سبد درآمد اکران آنلاین در همان سی درصد متوقف مانده است و در مناسبات مالی بین آنها و تهیه کنندگان امتیاز تازه‌ای رد و بدل نشده است. گیرم که قرارداد موجود بین آن دو در این مدت ویرایش شد و نسبت به گذشته از شفافیت بیشتری برخوردار شد اما با این حال سکوهای نمایشی در ایران به اندازه همتایان خارجی و پرمخاطب خود آسیب‌پذیر هستند و قادر به صیانت از محتوای بارگذاری شده و جلوگیری از سرقت آن نیستند.
محمد کارت: اگر مخاطبی می‌تواند با پرداخت ۳۰ هزار تومان، یک فیلم را در جمع خانواده از طریق یک پلتفرم ببیند، این هزینه خیلی رقم بالایی برای او نیست، اما اگر همین مبلغ پرداخت نشود، بخشی از چرخه اقتصادی یک فیلم آسیب می‌بیند و در ادامه فیلم‌ها بی‌کیفیت‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌شوند. به‌گونه‌ای دومینووار رفتار ما روی هم تأثیر می‌گذارد وی تأکید دارد: تنها اقدامی که نهادهای ناظر بر فضای مجازی به درخواست تهیه کنندگان صورت می‌دهند، برخوردهای محدود کننده با درگاه‌هایی است که میزبان خدمات دهنده آنها در داخل ایران باشد. تجربه سایر کشورهای دیگر نشانگر آن است که فرهنگ سازی بیش از اقدامات سلبی در این زمینه کارساز خواهد بود.
روایت فیلمساز: رابطه دومینووار میان مخاطب و فیلمساز
محمد کارت نگاهی متفاوت به مقوله قاچاق در حوزه اکران آنلاین دارد و در پاسخ به خبرنگار مهر درباره چگونگی مواجهه با این تهدید می‌گوید: در همه عرصه‌های فرهنگی، هنری و اقتصادی تلاش داریم تحت نظر و مراقبت کار کنیم. بخشی از ماجرای قاچاق به رفتار فردی مخاطب بازمی‌گردد که عادت به استفاده از نسخه غیرقانونی نداشته باشد. این یک مسئله بنیادی است که در بلندمدت باید در جامعه اصلاح شود. در عین حال نهادهای ذی‌ربط هم باید مراقبت داشته باشند تا اگر فیلمی به هر دلیلی با این اتفاق مواجه شد، بتوانند با سازوکاری مشخصی، مسیر سوءاستفاده بیشتر از آن مسدود شود.
وی ادامه می‌دهد: واقعیت این است که وضعیت امروز جامعه به لحاظ اقتصادی اصلاً وضعیت خوبی نیست. در کل اما وضعیت مثل این است که بخواهیم خوراک روزمره‌مان را نخوریم و بهانه بیاوریم که پول نداریم. مصارف فرهنگی هم بخشی از زندگی روزمره ما است که نمی‌توانیم آن را حذف کنیم. من فیلمساز باید از روح و روان تماشاگرم محافظت کنم. کسی هم که از محصول من استفاده می‌کند، باید از آن مراقبت کند و بهایش را بپردازد تا این چرخه به سلامت ادامه داشته باشد.
کارگردان «شنای پروانه» می‌گوید: اگر مخاطبی می‌تواند با پرداخت ۳۰ هزار تومان، یک فیلم را در جمع خانواده از طریق یک پلتفرم ببیند، این هزینه خیلی رقم بالایی برای او نیست، اما اگر همین مبلغ پرداخت نشود، بخشی از چرخه اقتصادی یک فیلم آسیب می‌بیند و در ادامه فیلم‌ها بی‌کیفیت‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌شوند. به‌گونه‌ای دومینووار رفتار ما روی هم تأثیر می‌گذارد. احترام متقابل میان مخاطب و هنرمند، موجب سلامت بیشتر این چرخه می‌شود.
نکته پنجم؛ چرا تلویزیون پای کار تبلیغ و فرهنگسازی «اکران آنلاین» نمی‌آید؟
هر تجربه تازه‌ای بی‌تردید نیاز به فرهنگسازی و تبلیغ دارد. «اکران آنلاین» در دوران کرونا، از همان بهار سال ۹۹ در حالی در دستور کار قرار گرفت که هنوز بخش عمده‌ای از مخاطبان سینمای ایران آشنایی چندانی با این ظرفیت جدید نداشتند. همین فضا ضرورت تبلیغات فراگیر برای رقم خوردن یک تجربه تازه در سینمای ایران را دوچندان می‌کرد.
تلویزیون اما از همان ابتدا سر ناسازگاری گذاشت و از آنجا تبلیغ فیلم‌های عرضه شده در اکران آنلاین مستلزم تبلیغ پلتفرم‌های عرضه‌کننده این آثار بود، ترجیح داد دست به عصا وارد این عرصه شود و همین تعلل، سرعت رسیدن تجربه «اکران آنلاین» به نقطه ایده‌آل و شانس تثبیت آن را، به حداقل ممکن رساند.
روایت مدیر؛ تولیدات غیرتلویزیونی «بچه زن‌بابا» نیستند!
رجبی‌فروتن در پاسخ به نقشی که تلویزیون می‌توانسته در تبلیغ و فرهنگسازی «اکران آنلاین» داشته باشد، به کنایه می‌گوید: اتفاق بزرگ زمانی رخ می‌دهد که محصولات تولیدی شبکه نمایش خانگی، فیلم‌های سینمایی و همه تولیدات غیرتلویزیونی «بچه زن بابا» تلقی نشوند و محدودیت و ممنوعیت پخش و تبلیغ آنها در صداوسیما برداشته شود.
روایت فیلمساز؛ تلویزیون مشوق مردم باشد
محمد کارت هم ضمن تأکید بر لزوم نقش‌آفرینی تلویزیون در این حوزه معتقد است: صداوسیما در شرایط امروز می‌تواند بدون تلاش‌های رو برای تبلیغ، همزمان با دعوت به خانه‌نشینی مردم، آنها را به سمت استفاده از پلتفرم‌های اکران آنلاین تشویق کند. صداوسیما با حمایت از اکران آنلاین، مخاطبانش را هم بیشتر می‌تواند مجاب کند تا وقت بیشتری در خانه بگذرانند.
کارگردان «شنای پروانه» در پایان صحبت‌های خود می‌گوید: امیدوارم تماشاگر ما از خودش آغاز کند، من فیلمساز از خودم آغاز کنم. قرار نیست چیزی از بیرون درست شود و ما باید بتوانیم خودمان، خودمان را مدیریت کنیم. اگر اینگونه شود، هر فرد می‌تواند اطراف خود را هم تحت تأثیر قرار دهد. ما قرار نیست به‌صورت فرمایشی و دستوری، در سلامت زندگی کنیم. مهم این است که خودمان از خودمان آغاز کنیم. امیدوارم من هم بتوانم یاد بگیرم اینگونه زندگی کنم تا اگر فیلمی هم می‌سازم، به مخاطب یادآوری کنم اگر از خودمان آغاز کنیم، همه جامعه اصلاح می‌شود.
