در شرایطی که سینمای ایران آرام‌آرام شاهد رونق در چرخه اکران است، فیلم‌های کنجکاوی‌برانگیزی فرآیند «تولید» را پشت سر می‌گذارند؛ آیا دوره رکود کرونایی در سینما به سر خواهد رسید؟
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری، می‌گویند همه چیز رو به راه است؛ مدرسه‌ها باز، دانشگاه‌ها در تکاپو، ظرفیت هواپیماها تکمیل، متروها و اتوبوس‌ها بیخ تا بیخ و کیپ تا کیپ پر و جریان زندگی رو به روال است.
فقط کافی است چشم‌هایتان را ببندید و ذهن‌ها را کمی به عقب بکشید، مثلاً به آبان ۹۹، گوشه‌ای از خاطرات را در میان وحشت لبالب کرونا جست‌وجو کنید، بروید به میان پیک دوم، سوم و از این قبیل پیک‌ها که با این ویروس زبانه می‌کشید. سینما اما گویی هنوز پیوندی با روزهای کرونایی دارد، هنوز آوارش از پیکره نحیف این صنعت زدوده نشده و هنوز در تقلا برای ماندن است.
این شرایط اما در اکران محسوس‌تر و ملموس‌تر است. صاحبان برخی از آثار حالا فیلم‌ها را بی آنکه مقدمه و موخره‌ای برایشان قائل باشند یکی پس از دیگری برای اکران به صف می‌کنند اما آمار فروششان نشان می‌دهد به جز دو سه فیلم، باقی‌شان گویی این تب را به جان خریده‌اند تا به مرگ راضی نشوند.
گرچه این فروش برای فیلم‌ها «لنگ لنگان» محسوب می‌شود اما باز هم روزنه امیدی را نمایان می‌کند، این را مقایسه آمار فروش‌ها در سال ۹۹ با سال ۱۴۰۰ گواهی می‌دهد. همین جهش کوتاه حالا امیدی است برای پرش‌های بهتر.
به موازات اکران اما به نظر می‌رسد چرخه تولید هم معیوب است. نامتعادل بودن مناسبات عرضه و تقاضا اولین تیری است که از این کمان رها می‌شود تا یادآوری کند هنوز راه بسیار است تا عادی شدن شرایط.
آنچه در این گزارش مرور کرده‌ایم، وضعیت «تولید» در سینمای ایران از ابتدای بحران کرونا تا همین روزهایی است که به نظر می‌رسد سایه بحران این ویروس کم‌رنگ‌تر شده است.
به روایت آمار؛ پروانه‌ها سخن می‌گویند
۹۹ را در همه دسته بندی‌های شغلی می‌توان سال وحشت، سال رکود، سال ضررهای مکرر نامید که دامنه‌اش در برخی مشاغل گسترش پیدا کرده و تا امسال هم کشیده شده است. سینما اتفاقاً از آن دسته مشاغلی است که داستان ضرردهی‌اش متوالی و مستمر بوده است. به ویژه در حوزه سینماداران که این امر حتی باعث تعطیلی برخی از آنها شد.
بر اساس داده‌های سازمان سینمایی در سال ۹۸ که هنوز شرایط عادی بر چرخه تولید حاکم بود و کسی هنوز از تهدید کرونا باخبر نبود، مجموعاً ۱۴۵ پروانه ساخت صادر شده است اما با شیبی ملایم این آمار در سال ۹۹ و پس از رخ‌نمایی کابوس این ویروس به ۱۱۸ پروانه ساخت رسید. این به آن معناست که با فراگیری بیماری کرونا و وحشت حاصل از آن انگیزه‌ها برای ساخت فیلم هم کاهش پیدا کرد. با این حال باید این موضوع را در نظر گرفت که به دلیل ممانعت از تجمعات، سه ماهه نخست سال ۹۹ بدون برگزاری جلسات پروانه ساخت سپری شد.
در سال ۹۹ به رغم شرایط کرونایی ۶۴ فیلم به مرحله تولید و اخذ پروانه نمایش رسیدند که از میان مجموع فیلم‌های مجوز گرفته، تاکنون ۲۳ فیلم به نمایش درآمده‌اند.
آنچه اما یکی از اصل‌های اساسی در سینما را در برمی‌گیرد این است که اخذ هر پروانه ساختی الزاماً به مرحله تولید و در نتیجه، دریافت پروانه نمایش منجر نمی‌شود دلیل عمده‌اش، این است که اساساً هر فیلمی به منظور اکران سینمایی ساخته نمی‌شود و در همان مراحل ابتدایی صاحبانشان چشم اندازی از توزیع عمومی این آثار ندارند معادله چند مجهولی «سود در تولید» دقیقاً یکی از انشعابات همین امر است. شاخصه «تولید نشدن فیلمی به منظور اکران» به انضمام بحران ماه‌های نخست کشور توجیه‌گر کاهش تقریباً پنجاه درصدی تولیدات سینمایی در آن روزهاست.
مقایسه دو سال تولیدی در سینما نشان می‌دهد که شرایط ساخت فیلم در سال جاری بهبود پیدا کرده است. با توجه به اینکه اغلب، موتور تولیدات سینمایی در فصل پاییز روشن می‌شود به نظر می‌رسد با نزدیک شدن به زمان تحویل آثار به دبیرخانه جشنواره فیلم فجر این آمار رو به رشد خواهد بود مقایسه‌ای آماری نشان می‌دهد با آنکه ترس ناشی از ابتلا به کرونا کاهش و در نقطه مقابل با فراگیری واکسیناسیون عمومی، ایمنی در برابر این ویروس افزایش یافته، اما روند دریافت پروانه ساخت‌ها تفاوت معناداری با سال گذشته نداشته، این در حالی است که کارشناسان و فعالان سینما در سال گذشته از لزوم واکسیناسیون هنرمندان برای توسعه یافتن فعالیت‌های سینمایی می‌گفتند و خطرات جانی حاصل از فعالیت در محیط‌های بسته و البته یک پله بالاتر افزایش هزینه‌های جاری به واسطه رعایت پروتکل‌ها را یکی از دلایل بی انگیزگی سینماگران برای ورود به بستر فیلمسازی را مطرح می‌کردند.
در سال ۱۴۰۰ و تا به اینجای کار شورای پروانه ساخت به درخواست ۶۶ سینماگر پاسخ مثبت داده و این مجوز را به آنها اعطا کرده است، در ادامه صاحبان ۳۸ فیلم ساخته شده نیز موفق به دریافت پروانه نمایش شده‌اند.
فرایند اکران اما در شرایط معمول و حتی در سال‌هایی که کرونا مشاغل را دستخوش تحول نکرده بود، آسیب‌پذیر بود و حالا با قدرت گرفتن شبکه نمایش خانگی، کمرنگ شدن عادت مخاطبان به رفتن به سینما و کمتر شدن تمایل آنها برای تماشای فیلم در سالن‌ها این موضوع دوچندان شتاب پیدا کرده است به طوری که از میان پروانه نمایش‌های صادره در سال جاری تنها ۶ فیلم روانه پرده شده‌اند.
با این حال مقایسه دو سال تولیدی در سینما نشان می‌دهد که شرایط ساخت فیلم در سال جاری بهبود پیدا کرده است. با توجه به اینکه اغلب، موتور تولیدات سینمایی در فصل پاییز روشن می‌شود به نظر می‌رسد با نزدیک شدن به زمان تحویل آثار به دبیرخانه جشنواره فیلم فجر این آمار رو به رشد خواهد بود به ویژه اینکه در روزهای گذشته فراخوان چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز منتشر شده است.
یک بازار موازی؛ شبکه خانگی سینما را تهدید می‌کند؟
حالا موازنه بر هم ریخته، کفه‌ای دیگر از این ترازو سنگین‌تر شده و این بار رسانه‌ای منفک از سینما با یکه تازی مهره‌ها را می‌چیند، بستری که پیش از این و در روزهای عادی سینماگران بر جدی گرفتنش و لزوم پویا شدنش در جلسات مختلف، اصرار می‌ورزیدند، حالا نه شانه به شانه سینما که حتی چندین قدم جلوتر از آن حرکت می‌کند و توانسته است مخاطبان را با خود همراه کند؛ شبکه نمایش خانگی را می‌گویم.
گرچه در ابتدا این خانه نشینی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی بود که تماشاگران را بر آن می‌داشت تا نسبت به این شبکه و تولیداتش اقبال داشته باشند اما حالا عادت به این نحوه تماشا، سهولت دسترسی و البته افزایش کیفیت محصولاتش وی او دی‌ها را تبدیل به یک پای ثابت سبد سرگرمی‌های عمومی کرده است.
اما نکته مهمتر این است که این بازار جدید، نه فقط سبد محصولات مصرفی مخاطبان، که بازار کار فعالان حوزه محصولات نمایشی را هم دستخوش تحول کرده است؛ برای دریافت تصویری واضح‌تر از بازاری که پلتفرم‌های اینترنتی از آن خود کرده‌اند، مروری بر آمار تولیدات آنها در دو سال اخیر خالی از لطف نیست.
دو پلتفرم حالا بیشتر از سایرین در زمینه تولید و پخش محصولات نمایشی فعال هستند و سهمی نسبتاً انحصاری از این بازار خانگی را به نام خود ثبت کرده‌اند. در سال ۹۹ این دو پلتفرم اقدام به تولید و توزیع ۳ سریال کردند. پس از جدایی یکی از آنها تا به امروز ۶ سریال دیگر را به تولید رسانده که به طور تقریبی با در نظر گرفتن هر سریال در ۱۵ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای می‌توان گفت بالغ بر ۶ هزار و ۷۰۰ دقیقه تصویر در مقابل دیدگان مخاطبان این پلتفرم قرار گرفته است. دیگر پلتفرم ویدئوی درخواستی که بخش عمده‌ای از بازار سریال‌سازی را از آن خود کرده است نیز در سال ۹۹ علاوه بر توزیع همان ۳ سریال مشترک، ۲ سریال دیگر را هم روانه باکس پخش خود کرد. این شرکت در سال ۱۴۰۰ هم ۸ سریال را تولید و عرضه کرد که با مقیاس متوسط ۱۵ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای برای هر سریال این پلتفرم هم بالغ بر ۹ هزار و ۷۰۰ دقیقه محصول تصویری به مخاطب خود ارائه کرده است.
تفاوت پرداختی‌ها در شبکه نمایش خانگی و آثار سینمایی، مناسبات تولید در سینما را تغییر داد به همین ترتیب دستمزدهای درخواستی سینماگران در تولید سینمایی افزایش پیدا کرد و به موازات آن هزینه تولید هم بالا رفت این آمار به‌وضوح نشان‌دهنده سهم بالای محصولات این بازار جدید از سبد مصرفی مخاطبان و البته سایه سنگین آن بر چرخه تولید محصولات نمایشی است.
این تولیدات تنها منحصر به آثار داستانی هستند که در این دو شبکه درخواستی ارایه شده‌اند، عرضه تاک شو و رئالیتی شوهایی که دسته‌ای دیگر از مخاطبان را به خود جلب می‌کند از جمله دیگر آثاری است که خواه ناخواه تماشاگران را به سمت این بازار متمایل می‌کند.
همه این تولیدات در این دو سال کرونایی علاوه بر آورده‌ای که از سوی مخاطبان داشته، وجهی دیگر نیز به همراه خود داشت و در روزهایی که رکود بر سینما حاکم بود و تبعاتش معیشت سینماگران را تهدید می‌کرد، به کمک آنها آمد. نیروهای فنی و البته کارگردانانی که در جرگه سرآمدان سینما بودند به این شبکه جذب شدند و خیلی زود کار تولید را آغاز کردند.
این موضوع اما در ادامه به همان گزاره‌ای که سینماگران درباره آن نهیب می‌زدند و نسبت به آن هشدار می‌دادند، ضریب داد. تفاوت پرداختی‌ها در شبکه نمایش خانگی و آثار سینمایی، مناسبات تولید در سینما را تغییر داد به همین ترتیب دستمزدهای درخواستی سینماگران در تولید سینمایی افزایش پیدا کرد و به موازات آن هزینه تولید هم بالا رفت.
بازخوانی اخبار تولید؛ چهره‌ها این روزها چه می‌کنند؟
با همه تب و تاب تولیدات سینمایی و شبکه نمایش خانگی اما روند ساخت آثار سینمایی همچنان پیگیری می‌شود. چنانچه در ابتدای این گزارش عنوان شد حالا روند ابتلا و البته مرگ و میر رو به افول گذاشته و همین امر شرایط برای تولید را بهبود بخشیده است.
به همین ترتیب روند ساخت و طی کردن مراحل پس تولید چند سریال از ابتدای امسال آغاز شده است.
سعید روستایی که پیش از این با دو فیلم «ابد و یک روز» و «متری شیش و نیم» توانست جوایز اصلی جشنواره فیلم فجر را به دست بیاورد، و فیلم‌هایش از فاتحان گیشه بود، حالا بعد از سه سال به سراغ «برادران لیلا» به عنوان یک درام اجتماعی رفته است. خبر ابتدایی درباره آغاز پیش تولید این فیلم به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی مردادماه امسال مخابره شد و روابط عمومی این پروژه اعلام کرد طی روزهای آینده فیلمبرداری این اثر آغاز می‌شود. با این تفاسیر به نظر می‌رسد کار تولید فیلم سعید روستایی در سکوت انجام شده است.
مانی حقیقی هم علاوه بر بازیگری چند سالی است که حوزه کارگردانی را هم به صورت جدی پیگیری می‌کند. از او «اژدها وارد می‌شود»، «پنجاه کیلو آلبالو»، «کنعان» و… را به یاد دارید. حقیقی حالا در تجربه‌ای تازه به همراه ترانه علیدوستی و نوید محمدزاده «تفریق» را به اتمام رسانده‌اند. «تفریق» این روزها مراحل پس تولید را طی می‌کند تا برای چهلمین جشنواره فیلم فجر خیز بردارد.
گرچه سینمای مسعود کیمیایی در این سال‌ها با انتقاد همراه بوده است و همراه ترین مخاطبانش هم حالا او را دور از سینمای اصلی‌اش می‌خوانند اما کیمیایی در همین زیست کرونایی هم دست از تولید و توزیع برنداشت. او در همین همه‌گیری کرونا «خون شد» را روانه اکران کرد و در ادامه «خائن کشی» را با همان سبک و سیاق فیلمسازی خود برای ساخت برگزید. این فیلم در حال حاضر مراحل پس تولید را سپری می‌کند.
رضا میرکریمی هم با آنکه در ابتدای سال روند تولید «نگهبان شب» را به خاطر قرمز شدن شرایط کرونایی متوقف کرد اما حالا مراحل نهایی این فیلم را طی می‌کند تا بعد از دو سال آن را برای چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر آماده کند.
وحید جلیلوند با «شب، داخلی، دیوار»، بهروز شعیبی با «بدون قرار قبلی»، فرزاد موتمن با «شبگرد» و… از دیگر چهره‌هایی هستند که در سال جاری روند فیلمسازی را طی کرده‌اند.
گرچه عنوان «فیلم اولی‌ها» عمدتاً ذهن‌ها را به سمت جوانان و تازه کارها معطوف می‌کند اما او کوله باری از تجربه در عرصه بازیگری است، با این حال معنایی عینی به این جمله داده است که هیچ سنی برای شروع دیر نیست. بهزاد فراهانی با آنکه سال‌ها در عرصه سینما و تئاتر فعال بوده اما حالا سویه‌ای دیگر از آن را برگزیده و به سراغ کارگردانی رفته، او این روزها مشغول آماده سازی «مهمانی از کاراییب» است.
همکاری علی زرنگار در مقام فیلمنامه نویس با وحید جلیلوند دو فیلم به یادماندنی با عنوان «چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت» و «بدون تاریخ بدون امضا» را به ارمغان آورد، گرچه فیلم بعدی‌اش با نام «مغز استخوان» هرگز موفقیت‌های دو فیلم پیشین‌اش را به دست نیاورد اما او این بار مستقلاً در اولین تجربه فیلمسازی اش به سراغ «علت مرگ؛ نامعلوم» رفته است.
سیدمرتضی فاطمی با «بی‌مادر»، امید شمس با «ملاقات خصوصی» و علی حضرتی با «شهرک» از دیگر فیلمسازانی هستند که مشعل فیلم اولی‌ها را در دست دارند.
هومن سیدی اما مسیری متفاوت را برگزیده است، او به جای پیدا کردن سرمایه گذار از بخش خصوصی و یا دولتی، به سراغ یک پلتفرم خانگی رفته است تا عنوان‌دار اولین کارگردان فیلم سینمایی برای یک پلتفرم در سینمای ایران باشد. او که پیش از این و در جریان پخش «قورباغه» با این شرکت همکاری داشته حالا در دومین گام مشغول ساخت فیلم «جنگ جهانی سوم» است که محسن تنابنده ایفاگر نقش اصلی در آن است.
منیر قیدی با «دسته دختران» در ژانر دفاع مقدس، حسین نمازی با «شادروان» به عنوان یک ملودرام اجتماعی، حسین ریگی با «لیپار» در ژانر کودک و نوجوان و… هم از کارگردان هایی هستند که با بنیاد سینمایی فارابی همکاری کرده‌اند و این روزها مشغول آماده سازی فیلم‌هایشان هستند.
به روایت مدیر؛ فرصتی که فیلم‌اولی‌ها از دست دادند
سعید رجبی‌فروتن کارشناس سینما و معاون سابق ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره شرایط تولید فیلم‌های سینمایی از ابتدای سال ۱۴۰۰ در قیاس با مدت مشابه در سال گذشته گفت: بر اساس آمار رسمی، معمول این است که تعداد پروانه ساخت‌های صادر شده، الزاماً ً به معنای تعداد آثار به اکران رسیده نیست و غالب آثار یا در مرحله جذب سرمایه، یا در مراحل مختلف پیش‌تولید متوقف می‌مانند. ممکن است تهیه‌کننده‌ای برای نوبت‌های بعدی یک فیلمنامه اقدام به تمدید پروانه ساخت خود کند اما برخی از پروانه‌های ساخت هیچ‌گاه به تولید نمی‌رسند.
وی ادامه داد: اگر از مرحله پیش‌تولید هم عبور کنیم، برخی از آثاری که به مرحله تولید می‌رسند و آماده نمایش می‌شوند، به دلیل ساختار حاکم بر سینما، مناسب اکران بر پرده بزرگ نیستند. بی‌رغبتی سینماداران به برخی آثار را هم شاهدیم و گاهی تهیه‌کننده و کارگردانی از ابتدا نیت‌شان جذب مخاطب انبوه نیست و برای اکران‌های محدود دورخیز می‌کنند. به دلیل همین شرایط است که خیلی از آثاری که موفق به دریافت پروانه نمایش می‌شوند هم سر از پلتفرم‌ها و بسترهای نمایش دیگری غیر از سالن‌های سینما درمی‌آورند.
رجبی‌فروتن در ادامه گفت: طی دو سال گذشته ما با پدیده نوظهوری به نام «کرونا» مواجه بودیم که تغییراتی را بر مناسبات حاکم بر چرخه تولید سینما تحمیل کرد. بسیاری از پیشکسوتان و افراد حرفهای این عرصه در این شرایط ترجیح دادند یا کار نکنند، یا سراغ تلویزیون و سریال‌های شبکه نمایش خانگی بروند. بخش مهمی از این طیف در این شرایط ترجیح دادند تا زمانی که آب‌ها از آسیاب می‌افتد، کاری را مقابل دوربین نبرند. به همین دلیل اگر در سیاهه پروانه ساخت‌های صادرشده طی سال گذشته دقیق شوید، خواهید دید که سهم و وزن فیلم‌اولی‌ها سنگین‌تر از همه ادوار گذشته است و بیش از ۵۰ درصد این ظرفیت را به خودشان اختصاص داده‌اند.
وی در عین حال تأکید کرد: خیلی از کار اولی‌ها هم نتوانستند در این شرایط کار خود را مقابل دوربین ببرند که بخشی از دلایل آن را در ابتدای گفتگو تحلیل کردیم. خیلی از فیلم‌اولی‌ها از این فرصت مناسبی که برایشان به‌وجود آمده بود، نتوانستند استفاده کنند، مگر استعدادهای درخشانی که در جشنواره سی‌ونهم فیلم فجر امکان و مجال معرفی خود را ساختند. باقی فیلم‌اولی‌ها باید منتظر و مترصد فرصت‌های بعدی باشند.
رجبی‌فروتن: در شهریور ماه، تعداد پروانه‌های ساخت صادرشده، نسبت به ماه‌های قبل بیشتر است و این نویددهنده افزایش کمی تولیدات است. از نظر کیفی هنوز نمی‌توان نظری داد اما مشخصاً از نظر کمی در جشنواره چهلم فیلم فجر با کمبود فیلم مواجه نخواهیم بود این مدیر سابق سینمایی در ادامه با اشاره به شرایط تولید امسال سینمای ایران گفت: با توجه به بهبود شرایط، کاهش اپیدمی کرونا و تحت پوشش واکسیناسیون قرار گرفتن طیف گسترده‌ای از مردم، به‌نظر می‌رسد شرایط رو به بهبودی می‌رود. این احتمال هم وجود دارد که چالش‌های مطرح شده درباره پروانه ساخت و نمایش سریال‌های خانگی، که چندسالی است میان صداوسیما و وزارت ارشاد ادامه دارد، رغبت به فعالیت در این حوزه را کم‌رنگ‌تر کند و فیلمسازان بار دیگر ترجیح بدهند بخت و اقبال خود را در عرصه ساخت فیلم‌های سینمایی محک بزنند.
وی افزود: این روزها که چند فیلم نسبتاً پرمخاطب در حال اکران در سینماها هستند، همه دارند روزانه و حتی ساعت‌به‌ساعت جدول فروش فیلم‌ها را رصد می‌کنند تا اگر متوجه شدند آب رفته در حال بازگشتن به جوی است، با انگیزه مضاعف بار دیگر روی صندلی کارگردانی بنشینند و فرمان معروف «صدا، دوربین، حرکت» را صادر کنند.
رجبی‌فروتن ضمن اشاره به آمار رسمی موجود تأکید کرد: اگر آمار تولید امسال را بر روی نمودار ببریم، خواهیم دید مثل سال‌های گذشته، از ابتدای شهریورماه تقاضای پروانه‌های ساخت شیب مثبت به خود گرفته است. افرادی که احساس می‌کنند می‌توانند در جشنواره فجر حرفی برای گفتن داشته باشند و نگاه‌ها را به سمت خود جذب کنند، سعی کرده‌اند در این بازه به کارهای خود سرعت بدهند و برای دریافت پروانه ساخت هم اقدام کنند. به همین دلیل در شهریور ماه، تعداد پروانه‌های ساخت صادرشده، نسبت به ماه‌های قبل بیشتر است و این نویددهنده افزایش کمی تولیدات است. از نظر کیفی هنوز نمی‌توان نظری داد اما مشخصاً از نظر کمی در جشنواره چهلم فیلم فجر با کمبود فیلم مواجه نخواهیم بود. پیش‌بینی می‌شود به اندازه جشنواره سی‌ونهم امسال نیز با آثار متقاضی حضور در جشنواره فجر مواجه خواهیم بود و جشنواره پذیرای فیلم‌های تازه و جدید خواهد بود.
این کارشناس سینما در ادامه تحلیل خود افزود: اگر زمانی سرمایه‌گذاران با مشاهده وضعیت حضور مردم در سالن‌های سینما و گسترده‌تر شدن زنجیره فعالیت پردیس‌های سینمایی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در سینما شده بودند، در دوران کرونا شاهد یک عقب‌نشینی از سوی آنها بودیم که برطرف شدن آن هم موکول به بهبود حال و روز اکران است. اگر وضعیت اکران بهتر شود، سرمایه‌گذاران هم بار دیگر دست به جیب خواهند شد و زمینه برای کارهای بعدی فراهم می‌شود.
رجبی‌فروتن درباره مقایسه میان اقبال فیلمسازان به کار در سینما نسبت به فعالیت در شبکه نمایش خانگی هم گفت: از آنجایی که ساخت سریال به دلیل تعدد قسمت‌ها وقت زیادی را از فیلمسازان ما می‌گیرد، در این دو سال شاهد حضور فیلمسازان در عرصه سینما نبودیم و ترجیح‌شان بر طبع‌آزمایی در شبکه نمایش خانگی بود. این مسئله قابل کتمان نیست.
رجبی‌فروتن: در شرایط کرونا مالکان سینماها و تمام افرادی که برای ساخت پردیس‌های سینمایی اقدام کرده بودند، متحمل ضرر و زیان انباشته شدند وگرنه عوامل فنی و هنری سینما، به‌طور ویژه در عرصه سریال‌سازی مشغول به کار شدند و در مقاطعی دسترسی به پاره‌ای از تخصص‌ها برای سینمایی‌ها با دشواری‌هایی هم مواجه شد وی ادامه داد: به دلیل همین شرایط سینمای ایران طی یکی دو سال گذشته شاهد یک نزول کیفی بوده و شرایط برای هنرنمایی فیلم‌اولی‌ها بیشتر فراهم بود. ممکن است از نظر کمی در این بازه زمانی شاهد کاهش معناداری در آمار تولیدات نباشیم اما به نظر می‌رسد به جهت غیبت برخی از فیلمسازانی که انتظار داشتیم هر چند سال یک بار فیلمی بسازند، شاهد یک افت کیفی هستیم و این عارضه به سینمای ایران تحمیل شد.
رجبی‌فروتن درباره پیش‌بینی خود از ترکیب فیلم‌های حاضر در چهلمین جشنواره فیلم فجر با توجه به شرایط امروز تولید در سینمای ایران گفت: اگر به فهرست پروانه ساخت‌های صادرشده در نیمه دوم سال گذشته و نیمه نخست امسال مراجعه کنید و برخی پروانه ساخت‌های باقی مانده از ادوار گذشته را هم مدنظر قرار دهید که از سوی تهیه‌کنندگان‌شان تمدید شده‌اند، به نظر می‌رسد در مجموع، شرایط نویددهنده جشنواره‌ای پربارتر از دوره گذشته است. استودیوهای فیلمسازی آرام‌آرام روزهای پرکاری را پشت‌سر خواهند گذاشت و همه عوامل دست به دست هم می‌دهند تا شاهد جشنواره‌ای بهتر باشیم. پیش‌بینی بنده این است که حداقل نسبت به دوره سی‌ونهم جشنواره امسال حرفهای بیشتری برای طرح دارد و اگر خدا بخواهد نظرهای بیشتری را به سمت خود جلب خواهد کرد.
وی درباره تأثیر مثبت و یا منفی تولیدات شبکه نمایش خانگی بر چرخه تولید سینما هم گفت: اصلی در حوزه مدیریت رسانه وجود دارد که طبق آن هیچ رسانه‌ای جای رسانه دیگر را نخواهد گرفت. ممکن است در آینده شاهد پدیده‌های رسانه‌ای تازه‌تری باشیم که در کنار رسانه‌های موجود اقدام به عرضه محتوا کنند. از این منظر اگر روزی برسد که عوامل مزاحم و مخربی مانند کرونا وجود نداشته باشد، شاید در آن روز شاهد رقابت شانه‌به‌شانه مدیوم‌های مختلف برای نشر آثار سینمایی باشیم که می‌تواند برای ما هم تماشایی‌تر باشد. در شرایط کرونا مالکان سینماها و تمام افرادی که برای ساخت پردیس‌های سینمایی اقدام کرده بودند، متحمل ضرر و زیان انباشته شدند وگرنه عوامل فنی و هنری سینما، به‌طور ویژه در عرصه سریال‌سازی مشغول به کار شدند و در مقاطعی دسترسی به پاره‌ای از تخصص‌ها برای سینمایی‌ها با دشواری‌هایی هم مواجه شد.
به روایت تهیه‌کننده؛ خطر اصلی تغییر ذائقه مخاطب است
محمدرضا مصباح تهیه‌کننده سینما که در هفته‌های اخیر تولید پروژه سینمایی «بی‌مادر» به کارگردانی سیدمرتضی فاطمی را در دستور کار داشته و همزمان فیلم سینمایی «پوست» به کارگردانی برادران ارک را هم بر پرده سینماها دارد در گفتگو با خبرنگار مهر درباره شرایط تولید این روزهای سینمای ایران گفت: واقعیت این است که هزینه تولید بسیار بالا رفته و در این مدت به‌شدت افزایش هزینه داشته‌ایم اما تمایل فیلمساز، به فیلمسازی هیچ‌گاه کم نمی‌شود. هنرمند و فیلمساز در هر شرایطی خود را با اقتضائات وفق می‌دهد و کار خود را انجام می‌دهد چراکه نمی‌تواند این کار را رها کند.
وی ادامه داد: طی دو سال گذشته، به دلیل فنری که با کار نکردن اهالی سینما تا به امروز فشرده شده است، یک انرژی در آستانه آزاد شدن است و به نظر می‌رسد به همین دلیل در شرایط فعلی شوق و ذوق برای فیلمسازی بسیار بیشتر از گذشته شده است. البته ریسک تهیه‌کنندگان هم برای تولید در سینما بالاتر رفته است و به سختی تن به کار می‌دهند. غالباً سراغ کارهای مطمئن‌تری می‌روند که بازگشت سرمایه در آن تضمین‌شده باشد.
این تهیه‌کننده سینما در ادامه درباره احتمال کاهش اقبال فیلمسازان به فیلمسازی در سال جدید هم گفت: بعید می‌دانم در این زمینه شاهد تفاوت چشم‌گیری نسبت به سال‌های قبل باشیم. در این دو سال به دلیل بحران کرونا، طبیعتاً فیلم‌های کمتری ساخته و اکران شده است اما در هفته‌های اخیر این علاقه بیشتر شده و پتانسیل آن وجود دارد که در نیمه دوم امسال و به‌خصوص در سال ۱۴۰۱ شاهد افزایش تولیدات در سینما باشیم.
مصباح درباره کوچ برخی از فیلمسازان به شبکه نمایش خانگی در ایام بحران کرونا توضیح داد: تهیه‌کنندگان احتمالاً تمایل بیشتری به کار در شبکه نمایش خانگی دارند چراکه بازگشت سرمایه در آن حوزه بیشتر و سریع‌تر است. اما به نظر می‌رسد کارگردانان، به‌خصوص آنها که آثارشان بیشتر رنگ و بوی آثار هنری را دارد، همچنان بیشتر متمایل به ساخت فیلم‌های سینمایی هستند تا سریال‌های خانگی.
وی درباره تأثیرگذاری مثبت و یا منفی گرم شدن بازار تولیدات شبکه خانگی بر چرخه تولید فیلم‌های سینمایی هم گفت: فارغ از ارزیابی مثبت و منفی، تولید در شبکه نمایش خانگی مسیر تازه‌ای بود که باید به سمت آن حرکت می‌کردیم. بالاخره در همه‌جای دنیا این پدیده شکل گرفته است و دیر یا زود به کشور ما هم می‌رسید. بحران کرونا کمی به این فرآیند سرعت بخشید. در این شرایط هم سینما می‌تواند جایگاه خود را داشته باشد و هم شبکه نمایش خانگی و هیچ‌کدام نمی‌توانند به دیگری آسیب وارد کنند.
این تهیه‌کننده ادامه داد: شاید در کشورهایی که مانند کشور ما سینمای ضعیفی دارند، ممکن است شبکه نمایش خانگی آسیب‌هایی را به همراه داشته باشد. در کشور ما هم از نظر تعداد صندلی سالن‌های اکران و هم از نظر کمیت تولیدات، سینمای ضعیفی داریم. با این وجود، در جاهایی که حرکت و مسیر سینما تعریف شده است، سینما همچنان جایگاه خود را دارد. شاید این حرکت در مقطعی به دلیل کرونا متوقف شده باشد اما سینما برای کسی که فیلم را در سالن سینما دنبال می‌کرده است، همواره جایگاه خود را خواهد داشت و این رابطه نمی‌تواند در این شرایط آسیب جدی ببیند. در این بحران شاید ریزش‌ها و رویش‌هایی هم در ترکیب مخاطبان باشیم و برخی افراد به سمت شبکه خانگی ریزش کرده باشند اما قطعاً شاهد رویش مخاطبان جدید نیز در ترکیب تماشاگران سینما هم خواهیم بود.
مصباح درباره فعالیت نیروهای فنی سینما در فرآیند تولید آثار خانگی هم گفت: بالاخره شبکه نمایش خانگی از منظر تولید هم برای بازیگران و هم برای سایر عوامل، شرایط اقتصادی بهتری را فراهم کرده است و استخدام و جذب افراد شاغل در شبکه خانگی، به سینما دشوارتر شده است، با این حال معتقدم در این شرایط هم آسیب جدی به سینما وارد نخواهد شد. نکته مهمی که دغدغه همه سینماگران است، این است که ذائقه مردم در حال تغییر است. این تغییر خطرناک است و باید از آن مراقبت کنیم. اگر مردم عادت کنند که از تماشای فیلم در چارچوب پلتفرم‌ها و شبکه نمایش خانگی لذت ببرند، دیگر از تماشای فیلم‌های هنری بر پرده سینما، لذت کافی را نخواهند برد. تغییر این ذائقه، نقطه خطر است. سینمادوستان و آن‌هایی که دنبال‌کننده فیلم‌های سینمایی هستند، باید همچنان فیلم‌ها را در سالن‌های سینما دنبال کنند. شبکه نمایش خانگی می‌تواند رخوت و تنبلی با خود به همراه بیاورد. بالاخره تماشای فیلم روی مبل منزل بدون ریسک بیماری و زحمت بیرون رفتن از منزل، طبیعتاً راحت‌تر است اما این تنبلی می‌تواند تبدیل به یک عادت برای فیلم دیدن شود. اگر این نگاه تسری پیدا کند به عموم مخاطبان سینما، اتفاق خوبی نخواهد بود.
وی افزود: یکی از مشکلاتی که شبکه نمایش خانگی رقم زده، آسیب به اقتصاد سینماست. شبکه نمایش خانگی، هزینه تولید را به‌شدت بالا برده است. عواملی که در سریال‌های خانگی حاضر می‌شوند و دستمزدهای بالا می‌گیرند، طبیعتاً وقتی به سینما برمی‌گردند نمی‌توانند آن دستمزد را بگیرند. از سوی دیگر ریسک تولید به‌خصوص برای فیلمسازان فیلم‌اولی در سینما بالاست و تهیه‌کنندگان نمی‌توانند هزینه بالایی به آنها اختصاص دهند و با افزایش دستمزد عوامل، ریسک فیلمسازی برای فیلم‌اولی‌ها بالاتر هم رفته است.
این تهیه‌کننده درباره پیش‌بینی خود از ترکیب فیلم‌های حاضر در چهلمین جشنواره فیلم فجر هم گفت: با توجه به اخباری که به گوش ما رسیده است آثار قابل توجهی در جشنواره امسال حضور خواهند داشت و هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی با جشنواره خوبی مواجه خواهیم بود.
منبع: مهر
