پایگاه خبری تحلیلی فناوری و نوآوری

علوم پایه شامل شیمی، فیزیک، علوم زمین، علوم زیستی و ریاضیات است. شیمی، علم مواد است؛ فیزیک، قوانین حاکم بر جهان مادی است؛ علوم زمین و علوم زیستی، شناخت مواد پیرامون خود و حیات است؛ ریاضیات هم ابزار این علوم است. بنابراین، علوم پایه همه چیز است.

آنچه در علوم دیگر، یعنی فنی-مهندسی، کشاورزی و پزشکی، ظاهر می‌شود خود مولود علوم پایه است که به عمل آمده است تا که به ظهور رسد. مگر می‌توان جاده‌ای و ساختمانی بنا کرد، بدون آنکه از علم مواد و قوانین حاکم بر آن بهره برد. مگر می‌توان محصولات کشاورزی سالم بدست آورد، بدون آنکه درختان را از مواد مورد نیاز آنها بی‌بهره کرد و از درختان شناخت زیستن نباشد. مگر می‌توان دارویی ساخت، بدون اطلاع از علم مواد و یا بدون اطلاع از مکانیسم عمل آن و نحوه عمل سلول‌ها در مواجه شدن با یک ماده مصنوعی. الفبای همه علوم، علوم پایه است. ابتدای همه علوم، حتی علوم انسانی و علوم اجتماعی، علوم پایه است. شناخت جهان ماورای ما هم نیازمند جهان مادی است که شناخت آن در گرو علوم پایه است.

بنا به آنچه گذشت توسعه پایدار باید مبتنی بر تحقیقات بنیادی و دانش بومی باشد. تحقیقات بنیادی هم باید بر مدار همه علوم به طور همزمان باشد. به عبارت دیگر، هر نظریه‌ای همزمان باید در تمامی جهات علمی مورد ارزیابی قرار بگیرد.

در دنیای کنونی ثابت شده است که باید در یک کار تحقیقاتی خوب، همه علوم بکار گرفته شوند. هر طرح تحقیقاتی باید در برگیرنده همه جوانب حوزه تخصصی خود، آسیب شناسی اجتماعی طرح، ارتباط نتایج طرح با حوزه اخلاق و علوم انسانی، اثرات هنری طرح، اثرات زیست محیطی طرح و ... باشد.

باید دانست امروزه انفرادگرایی محکوم به شکست است. اجتماع همه علوم باید در یک طرح مدنظر قرار بگیرد. روزگاری صنعت متکی بر زیست‌شناسی نبود و نتیجه آن بیماری کره خاکی شد. حال همه چیز مریض شده است. با انباشتی از زباله‌ها مواجه شده‌ایم که نمی‌دانیم باید با آن چه کنیم. نقش اول در توسعه پایدار، توجه به حوزه علوم زیستی است. از آنچه در چرخه طبیعت نیست دوری کنیم. هر صنعتی که آغاز می‌کنیم باید مبتنی بر دانش بومی با زیرساخت‌های علوم پایه بومی و با مطالعات عمیق زیست محیطی و آسیب‌شناسی آن در حوزه‌های علوم اجتماعی، انسانی و رفتاری باشد.

اما نقش دانشگاه در این بین غیرقابل کتمان است. مقصود از دانشگاه جمع دو مجموعه است: مجموعه نیروی انسانی متخصص و مجموعه امکانات تحقیق و پژوهش.

مجموعه نیروی انسانی متخصص، مقدم بر مجموعه امکانات تحقیق و پژوهش است. اگر که مجموعه امکانات تحقیق و پژوهش به نحو احسن فراهم شود، اما مجموعه نیروی انسانی متخصص نباشد، شبیه موجود مرده‌ای است که برایش همه نوع غذای لذیذ فراهم کرده‌اند تا بخورد و لذت ببرد. مجموعه نیروی انسانی متخصص می‌تواند مولد مجموعه امکانات تحقیق و پژوهش باشد، اما عکس آن نمی‌تواند اتفاق بیفتد.

بسیاری از دانشگاه‌های ما دارای مجموعه نیروی انسانی متخصص خوبی است اما امکانات تحقیق و پژوهش بدرستی فراهم نیست. اما همین مجموعه نیروی انسانی متخصص، با امکانات کمی که در اختیار دارند بخوبی کار می‌کنند و بهره‌وری آنها مطلوب است، اگرچه می‌تواند بهتر از این هم باشد. امکانات ما با دانشگاه‌های بزرگ جهان قابل مقایسه نیست، برای مقایسه، بودجه دانشگاه هاروارد شانزده برابر بودجه وزارت علوم و بودجه دانشگاه شاه فهد عربستان چهار برابر بودجه وزارت علوم است. بنابراین، آنچه در پیشرفت‌های علمی کشور و رشد تولید علم کشور در دو دهه اخیر می‌بینیم، به ایثار دانشمندانمان ربط دهیم که سخت کوشیدند تا برای مردم عزیزمان افتخاری داشته باشند.

هم اکنون نیز، علی‌رغم همه کمبودها و امکانات تحقیقاتی، به لطف و مرحمت اعضای هیئت علمی، فارغ‌التحصیلان بسیاری از دانشگاه‌های ما، از حیث آموزش و پژوهش سرآمد هستند و نسبت به فارغ‌التحصیلان بسیاری از دانشگاه‌های خیلی معتبر خارجی، باسوادتر و تواناتر هستند. بهترین گواه بر این ادعا، اینکه فارغ‌التحصیلان ما را دانشگاه‌های خیلی معتبر جهان بسادگی جذب می‌کنند. از همه این‌ها گذشته، جوانان ایرانی بسیار باهوش، کوشا و خلاق هستند.

*علی اکبر صبوری/ برگزیده جایزه علامه طباطبایی